تبیین ویژگی های برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر مولفه های ماهیت علم

پژوهش حاضر با هدف تبیین ویژگی های برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر مولفه های ماهیت علم انجام شده است. اصلی ترین هدف این پژوهش، سنجش دیدگاه اعضای هیات علمی و دانشجویان رشته های علوم پایه دانشگاه های اصفهان و صنعتی اصفهان در مورد ویژگی های برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر مولفه های ماهیت علم در دو وضعیت موجود و مطلوب بوده است. جنبه های اصلی مورد سنجش ماهیت علم در این پژوهش عبارت بوده اند از موقتی بودن علم، مبنای تجربی علم، خلاقیت در علم، نقش ذهنیت در علم، تاثیر مسائل اجتماعی و فرهنگی بر علم، نقش مشاهده و استنتاج و نقش نظریه و قانون علمی در علم. این مولفه ها در چهار عنصر اصلی برنامه درسی یعنی هدف ها، محتوا، اجرا و ارزشیابی و در دو وضعیت موجود و مطلوب، بررسی شده اند. این پژوهش از نوع پژوهش های ترکیبی و شامل دو بخش کیفی و کمی بوده است. برای اجرای بخش کیفی از روش پدیدارشناسی استفاده شده است. در بخش کمی، روش مورد استفاده توصیفی- پیمایشی بوده است. جامعه آماری پژوهش در بخش کمی 64 نفر عضو انجمن های علمی فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زمین شناسی کشور بوده اند. در بخش کمی، جامعه آماری 2407 نفر شامل 163 عضو هیات علمی و 2244 دانشجو بوده اند. نمونه گیری بخش کیفی به شکل هدف مند بوده و تمامی 64 نفر عضو انجمن های علمی را شامل شده است. نمونه گیری پژوهش در بخش کمی به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم بوده است. در این بخش حجم نمونه 81 نفر برای اعضای هیات علمی و 302 نفر برای دانشجویان تعیین گردیده است. توان آماری 89/0 نیز کفایت حجم نمونه را تایید نموده است. پرسشنامه های بازپاسخ استاندارد و بسته پاسخ محقق ساخته، ابزارهای این پژوهش بوده اند. روایی سازه پرسشنامه محقق ساخته از طریق تحلیل عاملی تاییدی مورد تایید قرار گرفته و پایایی آن از روش آلفای کرانباخ 81/0 برای کل پرسشنامه تعیین شده است. به منظور تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه بازپاسخ، از روش مقوله بندی و برای تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه بسته پاسخ محقق ساخته، از روش های آماری توصیفی و همچنین استنباطی مانند آزمون های کالموگروف – اسمیرنف تک متغیره، t تک متغیره، t2 هتلینگ،t زوجی، تحلیل واریانس و آزمون تعقیبی شفه استفاده شده است. نتایج حاصل از بررسی نظرات اعضای انجمن های علمی کشور درباره ویژگی های ماهیت علم نشان داد که آنان در پنج مولفه موقتی بودن، مبنای تجربی، خلاقیت، ذهنیت و مشاهده و استنتاج، برداشت ها و توصیفاتی همسو با اندیشه های جاری از ماهیـت علم دارند. با این حال در دو مولفه تاثیر مسائل اجتماعی و فرهنگی بر علم و همچنین تمایز بین نظریه و قانون علمی و نقش و جایگاه هر یک در تولید و گسترش معرفت علمی، نظراتی گاه متفاوت با مولفه های پذیرفته شده ماهیت علم نشان می دهند. نتایج حاصل از بخش کمی پژوهش نشان دادند که از نظر اعضای هیات علمی، در وضعیت موجود، هیچ یک از عناصر برنامه درسی مبتنی بر مولفه های ماهیت علم نیستند. با این حال از نظر آنان هدف های برنامه درسی از حیث برخورداری از مولفه های ماهیت علم به وضعیت مطلوب نزدیک ترند. در این بین ارزشیابی برنامه درسی از نظر رعایت مولفه های ماهیت علم، بیشترین اختلاف را با وضعیت مطلوب خود دارد. از نظر اعضای هیات علمی، برنامه های درسی در وضعیت مطلوب، جهت همسویی با مولفه های ماهیت علم، باید بیشترین توجه خود را به دو عنصر اجرا و ارزشیابی برنامه درسی معطوف دارد. دانشجویان نیز در وضعیت موجود، هدف های برنامه درسی آموزش علوم را بیشتر از سایر عناصر مبتنی بر ماهیت علم دانسته و ارزشیابی برنامه درسی در وضعیت موجود را کمتر از سه عنصر دیگر برنامه درسی، مبتنی بر مولفه های ماهیت علم دانستند. از نظر آنان بیشترین تفاوت در دو وضعیت موجود و مطلوب، در عنصر ارزشیابی وجود دارد.