بررسی تطبیقی قیام های شیعی عصر اموی و علل عدم توفیق آنها

چکیده قیام های شیعی توابین، مختار، زید بن علی، یحیی بن زید و عبدالله بن معاویه در عصر اموی رخ داد. به رغم گوناگونی اهداف اولیه قیام کنندگان، خونخواهی امام حسینa، اصلاح امور امت، جهاد علیه ظالمین و به دست گرفتن حکومت، خواسته نهایی آنها تحقق حاکمیت ائمهaیا دیگر علویان بر جامعه بود. با این حال هواداران این قیام کنندگان خواسته های دیگری چون تسلط کوفیان بر شامیان و رفع ظلم حاکمان از سوی هر گروه دادگستر داشتند. البته باوجود شیعی بودن، دیدگاه ها و روش های این قیام ها متفاوت بود؛ جنبش توابین بر خلاف جنبش مختار، بیش از آنکه حرکتی نظامی باشد، جریانی خود جوش و مذهبی بود. در حالی که اصل قیام بالسیف امام نزد زیدیان جایگاه ویژه ای داشت. همچنین با آن که در دیدگاه برخی سران توابین و یاران یحیی وسیله به اندازه هدف اصالت داشت، هواداران مختار و ابن معاویه شامل گروه های مختلف عقیدتی و سیاسی چون شیعیان امامی، زیدی، کیسانی، خوارج و عباسی و حتی امویان مخالف حکومت می شد و خلاصه این قیام می کوشید از هرراهی به هدف برسد. از این رو ائمه (ع)به دلیل آگاهی بر شرایط مقتضی تقیه از این گونه جنبش ها کناره گیری می کردند. با وجود توفیقات اندک و آغازین برخی چون مختار ابن معاویه، جملگی در نهایت نپاییده و سرکوب شدند. در مجموع می توان ارزشی بودن قیام های شیعی، عدم امکان حضور ائمهa، بهره گیری امویان از تمامی امکانات، مشکلات مالی و ویژگی های کوفیان را از عوامل مشترک عدم توفیق این قیام ها به شمار آورد. علاوه بر این، عواملی خاص نیز در ناکامی هر یک از این این قیام ها ، بسته به شرایط زمانی و مکانی موثر بود.