بررسی روند تجمع و بزرگنمایی زیستی فلز جیوه در رسوبات، پیکره های پلانکتونی و بنتوز دریاچه سد قشلاق سنندج

تجمع زیستی جیوه در رسوبات بستر اکوسیستم های آبی و موجودات آبزی و قابلیت انتقال آن به رده های بالاتر غذایی به اثبات رسیده است. تحقیقات پیشین، آلودگی اراضی پیرامونی و آب دریاچه سد قشلاق سنندج در استان کردستان را به فلز جیوه به اثبات رسانیده اند. بنابراین مطالعه ای با هدف تعیین مقدار جیوه کل تجمع یافته در زیتوده بنتوزی این منبع آبی مهم و رسوبات به عنوان زیستگاه این بی مهرگان، به منظور بررسی توانایی این موجودات کف زی در تجمع زیستی جیوه و قابلیت آنها در انتقال جیوه به رده های غذایی بالاتر به موازات بررسی روند تغییرات ماهانه جیوه تجمع یافته در پیکره های پلانکتونی این دریاچه انجام شد. نمونه گیری در خلال ماه های تیر تا آذر 1388 در سه ایستگاه با عمق های مختلف (m 17>، مناطق کم عمق و m 30-17، منطقه عمیق) صورت گرفت. غلظت جیوه کل تجمع یافته در نمونه ها توسط دستگاه پیشرفته اندازه گیری جیوه (advanced mercury analyzer مدل leco 254 ama) تعیین گردید. میانگین کل جیوه کل (± اشتباه معیار) تجمع یافته در زیتوده پلانکتونی، بنتوز و رسوب دریاچه سد قشلاق سنندج در خلال ماه های مورد بررسی به ترتیب 13/3 ± 21/78، 02/5 ± 3/94 و 72/9 ± 66/117 بر حسب ng g-1 وزن خشک بود. مقایسات آماری با استفاده از طرح بلوک های کاملاً تصادفی نشان داد که مقدار جیوه کل تجمع یافته در زیتوده پلانکتونی (f5,10=0.94, p= 0.49)و بنتوز (f5,10=2.16, p= 0.14)، در خلال ماه های اجرای طرح، اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشتند، اما مقدار جیوه کل تجمع یافته در نمونه های رسوب در مدت مشابه(f5,10=4.88, p= 0.02)(p<0.05) به شکل قابل ملاحظه ای نسبت به جیوه کل تجمع یافته در پیکره های بنتوزی و پلانکتونی اختلاف (بیشتر) نشان داد. میانگین جیوه کل تجمع یافته در زیتوده پلانکتونی، بنتوز و رسوب دریاچه سد قشلاق سنندج، در ماه های تابستان بیشتر از ماه های پاییز و در منطقه عمیق بیشتر از مناطق کم عمق بود. میانگین جیوه کل تجمع یافته در زیتوده بنتوزی بیشتر از زیتوده پلانکتونی بود، که احتمالاً علت آن پایداری جیوه در درون رسوبات اکوسیستم های آبی، به عنوان زیستگاه موجودات بنتیک است. فاکتور تجمعی بیوتا _ رسوب محاسبه شده در خلال ماه های این مطالعه کمتر از عدد 1 بود، که بیانگر این واقعیت است که ظرفیت تجمع زیستی جیوه در بنتوز این دریاچه با توجه به مقدار جیوه کل تجمع یافته در زیتوده آن ها پایین است. اما با توجه به ویژگی بزرگنمایی زیستی جیوه، دسترسی زیستی بالای متیل جیوه و نقش عمده آن در انتقال جیوه به رده های بالاتر غذایی، مصرف ماهیان این دریاچه باید با رعایت کامل ملاحظات بهداشتی همراه باشد.