بررسی تاثیر تغییر قیمت حامل های انرژی بر متغیرهای کلان اقتصادی با رویکرد پویایی های سیستم (system dynamics)

منطقی نبودن میزان یارانه حامل های انرژی تبعات مختلفی در پی داشته که اصلی ترین آن ها مصرف بی رویه انرژی در ایران است. بروز حساسیت های اقتصادی و سیاسی این چنینی دولت و دست اندرکاران نظام اقتصادی کشور را بر آن داشته است تا با مطرح نمودن شعار صرفه جویی در مصرف انرژی، افزایش قیمت حامل های انرژی را در برنامه کار خود قرار دهند. اگرچه پژوهشهای بسیاری در رابطه با سنجش اثر قیمت کالاها به خصوص حامل های انرژی بر شاخص های کلان اقتصادی صورت گرفته است، ولی اغلب آن ها اثر تغییر قیمت ها را بر یک شاخص خاص مطرح کرده اند و یا با چشم پوشی بر بسیاری عوامل تاثیرگذار بر شاخص ها به تحلیل نتایج پرداخته اند. هدف این پژوهش تحلیلی است که اثر سناریو های مختلف افزایش قیمت حامل های انرژی بر چند شاخص اقتصاد کشور را به طور علمی و با در نظرگرفتن اکثر عوامل تاثیرگذار پیش بینی نماید. در این پژوهش به دلیل ساختار انرژی کشور و توجه به این موضوع که تنها 2.5 درصد از برق تولیدی در کشور غیر نفتی است و بقیه با استفاده از گاز طبیعی و فرآورده های نفتی تولید می شود، حامل های انرژی به گاز طبیعی و فرآورده های نفتی پر مصرف تقسیم شده است. به دلیل برخی ویژگی های خاص مسئله نظیر بررسی یک سیستم اقتصادی اجتماعی، رفتار خرق عادت حاصل از وجود انسان در سیستم و پیچیدگی زیاد آن، برای انجام این تحقیق از رویکرد پویایی های سیستم بهره گیری شده است. عوامل موثر بر شاخص های کلان اقتصادی مورد نظر در 4 بازار اقتصادی تولید، پول، اشتغال و تجارت خارجی با بررسی ادبیات موضوع و مقالات مربوطه استخراج گردیده، لازم به ذکر است که در این پژوهش تاثیرات بخش دولت (g) در اقتصاد گنجانده نشده است، سپس تاثیرات متقابل این عوامل موثر با استفاده از رفتارهای نسبی این عوامل بر اساس آمار و داده های تاریخی گردآوری شده و همچنین نظرات نخبگان اقتصادی منجر به شکل گیری روابط علت و معلولی بین این متغیرها شده است. با کنار هم قرار دادن این روابط، مدل علت و معلولی کل سیستم حاصل شده است. سپس با استفاده از ادبیات علم اقتصاد و داده های تاریخی معادلات ساختاری بین متغیرها استخراج گشته و با استفاده از آنها نمودار جریان بوسیله نرم افزار vensim تهیه شده است. سپس سناریوهای پیشنهاد شده توسط صاحبنظران اقتصادی کشور مورد بررسی قرار گرفته و سناریوهای تصمیم برای مدل پیشنهادی این تحقیق بر اساس آنها طراحی شده است. مدل جریان طراحی شده با سه روش آزمون حالت های حدی، آزمون رفتار ساختاری و آزمون منطق معادلات، اعتبارسنجی شده است. بعد از اعتبار سنجی مدل نقاط اهرمی و تصمیم گیری با توجه به موضوع تحقیق انتخاب شده و سناریوهای تصمیم بر روی آنها بطور جداگانه اجرا شده است. این سناریوها شامل ادامه وضع موجود، سیاست شوک درمانی، سیاست افزایش پلکانی قیمت حاملهای انرژی طی 5 سال و سیاست افزایش قیمت تا حد قیمتهای جهانی می باشد. و در نهایت با توجه به نتایج حاصل از شبیه سازی مدل، سیاست افزایش پلکانی قیمت طی 5 سال به عنوان بهترین سیاست انتخاب شده است.