تاثیر رانت نفتی بر جامعه مدنی با استفاده از سنجش سرمایه اجتماعی (1368 - 1384)

بررسی آمارهای بانک جهانی نشان می دهد که اغلب قریب به اتفاق کشورهای دارنده منابع معدنی، رشد کمتری نسبت به کشورهای فاقد این منابع دارند. دولت در این مجموعه از کشورها از درآمدهای مستقل از تولید در جامعه برخوردار است و بعلت وجود این در آمدها، فساد و رانتجویی در این کشورها به مراتب بیشتر دیده می شود. در این کشورها جامعه مدنی ضعیف است و توسعه اجتماعی نادیده گرفته می شود. برخی از صاحب نظران علت ضعف در جامعه مدنی را قدرت بالای دولت می دانند. اما در پاسخ به چرایی ضعف جامعه مدنی در این جوامع، باید به ساختارهای ارتباطات اجتماعی میان افراد و گروه های موجود در این جوامع نیز توجه نمود. به نظر می رسد، برخورداری دولت از درآمدهای سرشار ناشی از صدور منابع، تمایل برای بهره برداری از این منابع در افراد را بالا برده و در نتیجه افراد با ایجاد شبکه های حامی – پیرو دست به رانتجویی می زنند و بروکرات ها نیز برای برخورداری از این منابع بسوی فساد اداری، مالی و اقتصادی متمایل می شوند. این مسائل با آسیب به سرمایه اجتماعی، ارتباطات اجتماعی را دچار آسیب نموده و در نتیجه، جامعه رانتجو، خود به مانعی برای توسعه اجتماعی و تقویت جامعه مدنی مبدل می گردد. با نگاهی گذرا به تاریخ اقتصاد ایران، می توان به تمرکز منابع در آن پی برد که در آن حاکمان به عنوان منشاء عطایا، منابع را میان نزدیکان خویش تقسیم می نمودند و یا از آنان می گرفتند. با پیدایش نفت و تبدیل شدن آن به مهمترین منبع درآمدی دولت، ساختار اقتصادی ایران ماهیتی رانتی به خود گرفت و اقتصاد دولتی همراه با تمرکز منابع در شکلی جدید ادامه پیدا کرد. به نظر می رسد ضعف در نهادهای حقوقی و اجتماعی توسعه، مانند تضمین مالکیت خصوصی و نقص در سرمایه اجتماعی و در نتیجه، جامعه مدنی، نقش موثری در عدم توسعه یافتگی در ایران داشته باشد. در این پژوهش تلاش می شود تا تاثیر رانت نفتی بر جامعه مدنی از طریق سنجش سرمایه اجتماعی از سال 1368 تا 1384 مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد. این پژوهش به صورت توصیفی – تحلیلی و با استفاده از آمارهای اقتصادی و آمارهای مرتبط با سرمایه اجتماعی، تلاش خواهد نمود تا ضمن تعریف مفاهیمی همچون جامعه مدنی، سرمایه اجتماعی، فساد و رانتجویی و بر شمردن تبعات اقتصاد رانتی، اولاً ارتباط سرمایه اجتماعی با جامعه مدنی را روشن ساخته و ثانیاٌ میزان ارتباط رانت نفتی با سرمایه اجتماعی و در نتیجه تاثیر آن بر جامعه مدنی را بین سالهای 1368 تا 1384 مورد بررسی قرار دهد.