بازتفسیر ساختارهای فرهنگیِ قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران

چکیده انقلاب اسلامی ایران نتیجه یک سری تحولات دینی و فکری در بستر تاریخ بوده که مبتنی بر نوعی «آرمان و هویت مذهبی» است، و پیوند عمیقی با سنت های اسلامی شیعی دارد. بنابراین شکل گیری انقلاب اسلامی بر پایه فرآیندها و چشم اندازهای مذهبی توجه ما را بیش از آنکه به عرصه اقتصاد، سیاست، اجتماع ... جلب کند، به عرصه فرهنگ می کشاند. لذا اگر بخواهیم تحلیل درستی از سازوکارهای قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران ارائه دهیم، بدون شک باید به عرصه فرهنگ مراجعه کرد و در آنجا این سازوکارها را مورد بررسی قرار داد. توجه به نقش انبساطی قدرت در تمامی سطوح جامعه مانند: مدرسه، خانواده، مساجد، رسانه و دانشگاه ها و ... بیانگر این نکته است که قدرت نمی تواند صرفاً از سوی ائتلاف واحدی مانند دولت یا طبقه خاصی تولید شود. بلکه به پذیرش عمومی نیاز دارد. بنابراین فرهنگ و ایدئولوژی عرصه های نسبتاً پیچیده و درهم تنیده ای به شمار می روند که نقش مهمی در تثبیت و تحکیم نظم موجود بر عهده دارند. در این پژوهش تلاش شده تا با بهره گیری از روش گفتمان به تحلیل سازوکارهای قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران بپردازیم. از این رو فرهنگ در جامعه عرصه مبارزه و مواجهه میان گفتمان های مختلف تلقی می شود که هر کدام از این گفتمان ها به دنبال تثبیت نظام معنایی خود و شالوده شکنی معانی گفتمان های غیر هستند؛ تا از این طریق مشروعیت یافته و به قدرت خود تداوم بخشند. در همین راستا گفتمان جمهوری اسلامی به عنوان گفتمان هژمون به دنبال تثبیت نظام ارزشی و هنجاری در عرصه فرهنگی است که از طریق آن قدرت خود را بازتولید و تداوم بخشد و امکان هرگونه مقاومت را منتفی کند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که گفتمان هژمون در عرصه صدا و سیما و همچنین نظام آموزشی نتوانسته است موفق عمل کند به گونه ای که مقاومت در این حوزه ها در حال گسترش است و موقعیت هژمونیک گفتمان حاکم را تهدید می کند. در مقابل در مسجد به عنوان نهادی مدنی کمترین مقاومت در مقابل گفتمان هژمون صورت می گیرد به گونه ای که نظام هنجاری و ارزشی حاکم بر آن به بازتولید قدرت هژمون کمک می کند.