بررسی و مقایسه آموزه های اخلاقی (اخلاق عملی)در قابوس نامه، کیمیای سعادت و گلستان

تعالیم و آموزه های اخلاقی در سه کتاب گلستان، کیمیای سعادت و قابوس نامه، بسیار به چشم می خورد. به طور کلی، آموزه های اخلاقی در سه کتاب فوق، به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم دسته بندی می شوند: تعالیم اخلاقی در کیمیای سعادت و قابوس نامه، به طور مستقیم و تعالیم مطرح شده در گلستان، غیرمستقیم است. در گلستان، جلوه های اخلاقی، بیش تر واقع گرایانه اند؛ حال آن که در دو کتاب دیگر، این جلوه ها، آموزشی هستند. سعدی، بدی ها را نیز در کنار خوبی ها می آورد، به گونه ای که گلستان، نموداری است از دنیا، با همه خوبی ها و بدی های آن. غزالی در کیمیای سعادت، به جزئی ترین مفاهیم و ارزش های اخلاقی پرداخته و بیش تر مفاهیم اخلاق عملی، از دروغ، ریا، حسد، غیبت، بخل، حرص و طمع گرفته تا آداب نماز و آداب طعام خوردن و میزبان بودن و غیره، همگی در کیمیای سعادت مطرح شده اند؛ به گونه ای که آموزه ای به نظر نمی رسد که غزالی به نوعی به آن نپرداخته باشد. درحالی که تعالیم اخلاقی مطرح شده توسط سعدی، تمامی مفاهیم و ارزش های اخلاقی را شامل نمی شود. این تعالیم، در قابوس نامه، به حد گلستان، کلی مطرح نشده اند، ولی همانند کیمیای سعادت نیز شامل اکثر مفاهیم اخلاقی نیستند. بیش تر مفاهیم و ارزش هایی که غزالی از آن ها سخن گفته، در مورد مسلمانان است؛ به گونه ای که گویی هدف از نوشتن آن، ارائه کتابی برای مسلمانان و مطرح کردن آداب و رسوم اسلامی در بسیاری زمینه هاست؛ ولی تعالیم ذکر شده توسط سعدی، بیش تر طبقات مختلف اجتماع را دربرمی گیرد. با توجه به باب هایی که عنصرالمعالی به آیین شراب خوردن و آداب چوگان زدن اختصاص داده، می توان گفت که قابوس نامه، کتابی است که برای خواص و اشراف تنظیم شده است. ذکر این مطلب نیز اهمیت دارد که گلستان مانند کیمیای سعادت و قابوس نامه، به طور مستقیم، خط مشی اخلاقی ارائه نداده است و خواننده را ملزم به رعایت بایدها و نبایدها نکرده است؛ مسئله ای که در قابوس نامه و کیمیای سعادت به چشم می خورد. استناد به آیه و حدیث، اعتبار و هویت خاصی به تعالیم غزالی بخشیده اند؛ مسئله ای که گلستان و قابوس نامه فاقد آن هستند، از طرفی، ایجاز به کار رفته در گلستان و قابوس نامه را کیمیای سعادت فاقد است.