رئالیسم جادویی و بازتاب آن در برخی آثار ادبیات داستانی معاصر

رئالیسم جادویی به عنوان سبک و شیوه ای نوین در داستان نویسی در نیمه ی قرن بیستم، زمانی که سخن از مرگ رمان بود، پدید آمد. اگرچه این سبک داستان نویسی با ویژگی های که اکنون از آن می شناسیم با نام آمریکای لاتین پیوندی ناگسستنی یافته است؛ اما به زعم منتقدان این شیوه تنها مختص به این منطقه از جهان نیست. رئالیسم جادویی دارای قواعد و مولفه هایی است که در دو سطح فرم و محتوا قابل تحلیل و بررسی هستند. در سطح محتوایی مولفه هایی همچون تخیل تقلیل ناپذیر، دوگانگی (تقابل) و رمز و نمادپردازی و در سطح فرم و ساختار فنی داستان مولفه هایی مانند توصیفات سوررئالیستی و اکسپرسیونیستی، شخصیت پردازی، لحن، توصیف جزئیات و ساختار روایت و زاویه دید قرار دارد. این شیوه در ادبیات داستانی ایران نیز نمود پیدا کرده است. در ادبیات روایی کلاسیک فارسی، رگه ها نخستین این سبک داستان نویسی را می توان در متونی همچون تذکره های عرفانی، هفت پیکر و شاهنامه به دلیل پیوندشان با اسطوره ها، افسانه ها و باورهای خرافی و شامل بودنشان بر داستان های شگفت انگیز و خارق عادت پیدا کرد. غلامحسین ساعدی در دهه ی 1340بدون هیچ آشنایی با این سبک داستان نویسی، نمونه های نخستین این گونه آثار را خلق می کند. در دهه ی 1360 داستان نویسان ایرانی با آشنایی که از طریق ترجمه با اصول و قواعد رئالیسم جادویی پیدا کردند، آثاری در خور تأمل آفریدند. این آثار اگرچه تحت تأثیر آثار خارجی بودند؛ اما مهم ترین ویژگی آن ها علاوه بر متأثر بودن از فضای اجتماعی و سیاسی ایران، بهره بردن از عناصر و مضامین بومی و محلی است. این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است. در فصل اول که کلّیات طرح تحقیق را در بردارد، به طور اجمالی به طرح مسأله اصلی، پیشینه، اهداف، فرضیه ها و در نهایت شیوه ی تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم با نگاهی کوتاه به سیر داستان نویسی در اروپا آغاز شده و با ارائه تعاریفی از داستان و مهم ترین عناصر تشکیل دهنده ی آن ادامه یافته است و در نهایت با بررسی و تحلیل مکتب ها و جریان های ادبی از ابتدای قرن هجدهم تا اواخر قرن بیستم به پایان می رسد. در فصل سوم، رئالیسم جادویی به عنوان سبک و شیوه ای نوین در داستان نویسی به طور کامل، کالبد شکافی و تشریح شده است. این تشریح تعاریف، تاریخچه ی پیدایش، خاستگاه، عوامل و زمینه های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی موثر در پیدایش، بررسی و تحلیل مولفه ها و اصول بنیادین، تبیین تفاوت ها و شباهت ها با دیگر سبک ها و مکتب های ادبی و معرفی نویسندگان نام آور رئالیسم جادویی در جهان را شامل می شود. فصل چهارم با ارائه پیشینه ی داستان نویسی در ایران و بررسی مفصلِ رویکرد به رئالیسم در ادبیات داستانی معاصر آغاز می شود. در این فصل، ضمن نشان دادن رگه ها و پیشینه ی نخستین این شیوه در ادبیات روایی کلاسیک ایران، با توجه به مولفه ها، اصول و ویژگیهای شیوه رئالیسم جادویی که در فصل سوم بدان پرداخته شده، مهم ترین آثاری که در ایران به این شیوه نوشته شده است؛ نقد و بررسی شده است. در این نقد، نخست با تحلیل ساختار کلّی داستان ها، تک تک مولفه های رئالیسم جادویی به گونه ای مجزا و جداگانه در هر اثر بررسی شده و با نگاهی تطبیقی، شکل و صورت نمود این شیوه در داستان ها و تفاوت ها و شباهت های آن با نمونه های جهانی بیان شده است.