شناسایی وتعیین برخی از مواد موثره گیاه لاله واژگون(fritillaria imperialis l. ) و بررسی ارتباط آن باشرایط رویشگاه در منطقه غرب استان اصفهان

زاگرس مرکزی، غنی ترین ذخایر ژنتیکی ایران را دارا است و خاستگاه اصلی گونه لاله واژگون (fritillaria imperialis l) می باشد. لاله واژگون از جنبه های دارویی، زیبا شناختی، جذب اکوتوریسم و کاربرد در فضای سبز حائز اهمیت است. آلکالوئیدها مهمترین ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه بوده که جنبه دارویی دارد در این بررسی لاله واژگون از پنج رویشگاه عمده (گل هونی، خرسانک، چاله قو، گوهردره و دره بید) در منطقه غرب استان اصفهان جمع آوری و مهم ترین ترکیبات عناصر معدنی و آلکالوئید ها آنها تعیین و مقایسه شد. به این منظور برای تعیین عناصر معدنی از دستگاه فلیم فتومتریک و جذب اتمی، برای تعیین آلکالوئیدها از روش کروماتوگرافی لایه نازک با کارایی بالا استفاده شد. نتایج نشان داد در اندام های مختلف لاله واژگون (گل، شاخه و برگ، پیاز) 5 مکان مرتعی کلسیم بیشترین میزان ماده خشک(به ترتیب 15، 6/20و 6/18میلی گرم برگرم) وفسفر کمترین میزان ماده خشک(به ترتیب 0003/.،0003/. و 0005/. میلی گرم بر گرم) را دارا بود. نوع آلکالوئید و میزان جذب برای آلکالوئید در اندام پیاز نسبت به اندام های شاخه وبرگ وگل بیشتر بود. همچنین میزان آلکالوئید در اندام های مختلف لاله واژگون در مکان مرتعی 2 نسبت به مکا ن های 1،3 ،4 و 5 بیشتر است. به منظور بررسی تشابه موجود بین مکان های مورد مطالعه و طبقه بندی آنها، آمار کمی 28 ویژگی محیطی منتخب و17 شاخص کیفی لاله واژگون بر اساس شاخص اقلیدوسی نسبی، به روش واریانس حداقل، طبقه بندی خوشه ای گردید. با توجه به تجزیه خوشه ای عوامل محیطی، در سطح تشابه 95 درصد، دو رویشگاه عمده مشخص شد. رویشگاه اول (i) شامل مکان های مطالعاتی شماره 1، 2، 3 و 4 و رویشگاه دوم (ii) شامل مکان 5 بود. از میان28 عامل محیطی9 عامل اقلیمی، یک عامل خاک و یک عامل فیزیوگرافیک تاثیر معنی داری بر روی این طبقه بندی در تفکیک رویشگاه ها داشتند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای شاخص های کیفی لاله واژگون نشان داد که معیار آستانه در سطح تشابه 5/62 درصد مکان های مرتعی پنج گانه را به دو رویشگاه متمایز تفکیک می-کند. رویشگاه اول (i) شامل مکان های مطالعاتی شماره 1، 2و 3 و رویشگاه دوم (ii) شامل مکان های شماره 4 و 5 بود. با توجه به نتایج حاصل، فقط سه شاخص کیفی لاله واژگون در تفکیک مکان های مرتعی موثر بودنده اند. جهت بررسی خصوصیات رویشگاهی و تعیین ارتباط بین شاخص های کیفی لاله واژگون با شرایط اکولوژیک منطقه، آمار 17شاخص کیفی لاله واژگون در ارتباط با 23 عامل محیطی منتخب با استفاده از روش آنالیز مولفه های اصلی (pca) رج بندی و مورد پردازش قرار گرفت. نتایج حاصل از رج بندی عوامل محیطی و شاخص های کیفی نشان داد که مکان های مرتعی در دو رویشگاه عمده قرار می گیرند.رویشگاه اول (مکان های مرتعی 1، 2، 3 و4) که این رویشگاه به طور عمده تحت تاثیر عوامل جهت جغرافیایی شرق، درصدآهک، ضریب خشکی دمارتن، ارتفاع از سطح دریا، ضریب رطوبتی آمبرژه، متوسط بارندگی سالانه وپتاسیم قابل جذب خاک بود. رویشگاه دوم (مکان5) که این رویشگاه به طور عمده تحت تاثیر عوامل محیطی تبخیر وتعرق پتانسیل سالانه، تبخیر سالانه، متوسط درجه حرارت سالانه، حداقل درجه حرارت سالانه، حداکثر درجه حرارت سالانه، طول دوره خشکی وکلسیم قابل تبادل خاک بودند. با توجه به شرایط اقلیمی، خاک و فیزیوگرافیک به نظر می رسد تولید آلکالوئیدها درگیاه لاله واژگون در شرایط رویشگاهی با اقلیم سرد و مرطوب و خاک های آهکی(کمی قلیایی) با بافت متوسط و از نظر مواد غذایی نسبتا حاصلخیز می باشد، افزایش می یابد، در حالی که در شرایط گرم وخشک تنوع آلکالوئید در اندام های هوایی گیاه (شاخه وبرگ) افزایش داشته و تولیدات کمی آن کاهش می یابد. نتایج حاصل از رج بندی در مورد بررسی خصوصیات ریخت شناسی لاله واژگون با عوامل اکولوژیک نشان داد که در رویشگاه دوم (مکان5) نسبت به رویشگاه اول (مکان های 1، 2، 3و4) تعداد برگ گیاه لاله واژگون افزایش یافته است می توان چنین نتیجه گرفت که رویشگاه اول گرمتر بوده و با توجه به اینکه لاله واژگون، گونه ای سرمادوست است نتوانسته سرمای کافی دریافت کند و وارد مرحله گلدهی شود در نتیجه تعداد برگ نسبت به رویشگاه اول که شرایط از لحاظ سرما مناسب بوده وسریع به مرحله گلدهی رفته افزایش یافته است.