بررسی سازگاری و مقاومت به خشکی ارقام کلزا

چکیده این پژوهش به منظور بررسی سازگاری و تحمل به خشکی ارقام مختلف کلزا، از نظر صفات زراعی، مورفولوژیک و فیزیولوژیک در سال زراعی 88-1387 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. در این آزمایش تعداد 28 رقم کلزا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در دو محیط رطوبتی نرمال و تنش خشکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور ارزیابی تحمل به خشکی ارقام از شاخص حساسیت به خشکی(ssi) فیشر و مورر، شاخص های تحمل(tol) و متوسط تولید(mp) روزیل و هامبلین و شاخص های میانگین هندسی تولید(gmp) و تحمل به تنش(sti) فرناندز استفاده شد. نتایج نشان داد که تنش خشکی میزان تنوع ژنتیکی را برای اکثر صفات کاهش داد. در هر دو شرایط رطوبتی ضرایب تنوع ژنتیکی برای میزان پرولین و کلروفیل بالاترین و برای تعداد روز تا گلدهی کمترین بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی، محتوی پرولین را بطور معنی داری افزایش داد درحالی که عملکرد دانه، اجزای عملکرد و سایر صفات بطور قابل ملاحظه ای کاهش نشان دادند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد تفاوت معنی داری بین ارقام کلزا برای تمام صفات به غیر از نسبت کلروفیل (a/b) وجود داشت. براساس نتایج مقایسه میانگین در شرایط تنش و عدم تنش رقم nk fair دارای بیشترین عملکرد دانه بود. بیشترین درصد روغن در شرایط عدم تنش به رقم rpc 2023 و در شرایط تنش به رقم nk bravour تعلق داشت. وجود اثرات متقابل معنی دار رقم و محیط، برای برخی از صفات بیانگر واکنش متفاوت ارقام در بروز صفات در محیط های مختلف است. نتایج نشان داد که محتوای پرولین در شرایط تنش خشکی با عملکرد دانه همبستگی معنی دار نشان داد. بر اساس نتایج همبستگی شاخص های تحمل با عملکرد در هر دو محیط رطوبتی، شاخص های sti، gpm و mp مناسبترین شاخص ها برای شناسایی و معرفی ارقام متحمل به خشکی تشخیص داده شد. نتایج مقایسه میانگین شاخص های تحمل و حساسیت به خشکی در ارقام کلزا نشان داد که براساس شاخص sti، رقم nk fair متحمل ترین و رقم rpc 2023، حساس ترین رقم به شرایط تنش خشکی می-باشند. براساس نتایج بای پلات شاخص ها، ارقام nk fair وnk bravour برای کشت تحت شرایط تنش خشکی معرفی گردیدند، زیرا این ارقام دارای پتانسیل عملکرد بالا و حساسیت کمتر به تنش خشکی می-باشند. نتایج حاصل از رگرسیون مرحله ای در شرایط عدم تنش نشان داد که تعداد دانه در خورجین، تعداد خورجین در واحد سطح و وزن هزار دانه بیشترین سهم را در توجیه عملکرد دانه داشتند. در شرایط تنش صفات وزن هزار دانه، تعداد خورجین در گیاه، تعداد دانه در خورجین و تعداد روز تا گلدهی، دارای بیشترین سهم بودند. تجزیه به عامل ها در شرایط نرمال و تنش خشکی منجر به شناسایی شش عامل پنهانی شد که در شرایط نرمال 85 درصد و در شرایط تنش خشکی 82 درصد از کل تغییرات را توجیه نمودند. این عامل ها در شرایط عدم تنش به ترتیب شامل عامل عملکرد، عامل خورجین دهی، عامل ترکیبات متابولیتی، عامل خورجین، عامل درجه 1 فتوسنتزی و عامل درجه 2 فتوسنتزی و در شرایط تنش رطوبتی به ترتیب شامل عامل پتانسیل تولید، عامل خورجین دهی، عامل خصوصیات دانه، عامل فنولوژیک در برابر متابولیت های اولیه و عامل ترکیبات غذایی دانه بود. نتایج تجزیه خوشه ای براساس صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در شرایط عدم تنش و تنش ارقام را به سه گروه تقسیم کرد. نمونه های دارای فاصله ژنتیکی بیشتر می توانند پس از مطالعات بیشتر به عنوان کاندیداهای مناسب برای پیشبرد برنامه های اصلاحی در جهت توسعه ارقام جدید مورد استفاده قرار گیرند. کلمات کلیدی : کلزا، خشکی، شاخص تحمل، عملکرد دانه، عملکرد روغن، همبستگی، تحلیل عاملی و تجزیه خوشه ای