ارزیابی تحمل به خشکی در توده های اسپرس

این پژوهش به منظور بررسی تحمل به خشکی توده های مختلف اسپرس از نظر صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. در این آزمایش تعداد 21 توده محلی و رقم اسپرس طی چهار چین در قالب طرح کرت های خرد شده در زمان و در دو محیط رطوبتی عدم تنش و تنش خشکی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تنش خشکی میزان تنوع ژنتیکی را برای اکثر صفات کاهش داد. در هر دو شرایط رطوبتی ضرایب تنوع ژنتیکی برای عملکرد علوفه بیشترین و برای درصد ماده خشک، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی و کلروفیل کمترین میزان حاصل گردید. صفات محتوای پرولین، ارتفاع بوته، درصد آب نسبی برگ و طول خوشه به ترتیب با 87، 85، 83 و 82 درصد بیشترین میزان وراثت پذیری عمومی را به خود اختصاص دادند. نتایج نشان داد که تنش خشکی صفات درصد برگ، نسبت برگ به ساقه و محتوی پرولین را بطور معنی داری افزایش داد درحالی که عملکرد علوفه، اجزای عملکرد و سایر صفات بطور قابل ملاحظه ای کاهش نشان دادند. نتایج تجزیه واریانس تفاوت معنی داری بین ارقام اسپرس برای تمام صفات به غیر از نسبت کلروفیل (a/b) و کاروتنوئید نشان داد. براساس نتایج مقایسه میانیگن در شرایط عدم تنش ارقام کبوترآباد، فریدون شهر201 و خوانسار2 و در شرایط تنش خشکی ارقام کبوترآباد، فریدون شهر201 و جنت آباد دارای بیشترین عملکرد علوفه خشک بودند. ارقام اراک و آقاداش (سمیرم) در شرایط عدم تنش و ارقام اراک، خوانسار، آقاداش (سمیرم) و جویفورت (فریدون شهر) در شرایط تنش بیشترین نسبت برگ به ساقه را داشتند. مقایسه میانگین چین ها نشان دادکه بیشترین کاهش عملکرد علوفه خشک (33 درصد) و بیشترین افزایش نسبت برگ به ساقه (67 درصد) در اثر تنش خشکی در چین چهارم رخ داد. نتایج نشان داد که اگرچه محتوای پرولین در شرایط تنش خشکی بیش از 6 برابر افزایش نشان داد ولی با عملکرد و شاخص های تحمل به خشکی همبستگی نداشت. براساس ضرایب همبستگی رتبه شاخص های تحمل و حساسیت به تنش با عملکرد علوفه خشک تحت دو محیط رطوبتی، شاخص های sti و gmp به عنوان شاخص های برتر انتخاب شدند. نتایج نشان داد که براساس شاخص sti رقم فریدون شهر201 متحمل ترین و ارقام اراک، خوانسار، فرادنبه (بروجن)، آقاداش (سمیرم) و رقم پرلی (سوئیسی) حساس تر به شرایط تنش خشکی می باشند. نتایج بای پلات شاخص ها نشان داد که ارقام فریدون شهر201، خرم آباد، جنت آباد، دامنه (فریدن) و اصفهان دارای پتانسیل عملکرد بالا و حساسیت کمتر به تنش خشکی می باشند. نتایج حاصل از رگرسیون مرحله ای در شرایط عدم تنش نشان داد که درصد ساقه، درصد ماده خشک و تعداد ساقه در واحد سطح بیشترین سهم را در توجیه عملکرد علوفه خشک داشتند در حالی که در شرایط تنش صفات درصد ساقه، درصد ماده خشک و ارتفاع بوته دارای بیشترین سهم بودند. تجزیه به عامل ها در شرایط نرمال و تنش خشکی منجر به شناسایی پنج عامل پنهانی شد که در شرایط نرمال 90 درصد و در شرایط تنش خشکی 87 درصد از کل تغییرات را توجیه نمودند. در شرایط عدم تنش این عوامل پنهانی به ترتیب شامل عامل تولید علوفه، عامل اجزای عملکرد، عامل زایشی، عامل فتوسنتزی و عامل فنولوژیک و در شرایط تنش خشکی به ترتیب شامل عامل اجزای عملکرد علوفه، عامل فتوسنتزی، عامل زایشی، عامل محتوای پرولین و عامل درصد ماده خشک بود. نتایج تجزیه خوشه ای در هر دو محیط رطوبتی توانست ژنوتیپ های با فاصله ژنتیکی بیشتر را شناسایی کند. نمونه های دارای فاصله ژنتیکی بیشتر می توانند پس از مطالعات بیشتر به عنوان کاندیداهای مناسب برای پیشبرد برنامه های اصلاحی در جهت توسعه ارقام جدید مورد استفاده قرار گیرند.