ارزیابی صفات زراعی لاین های اصلاحی بزرک در دو شرایط رطوبتی

دانه های روغنی از لحاظ اقتصادی و اهمیت غذایی به دلیل تامین کالری و انرژی مورد نیاز انسان و دام در بین محصولات کشاورزی از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند. افزایش تقاضا برای روغن های نباتی در بازار های جهانی موجب اهمیت و توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های تحقیقاتی برای این محصولات شده است. از طرف دیگر تنش کم آبی یکی از عوامل محدود کننده تولید محصولات زراعی در بسیاری از مناطق دنیا می باشد. لذا این مطالعه با هدف ارزیابی 15 ژنوتیپ بزرک شامل 10 لاین اصلاحی انتخاب شده از توده های بومی به همراه 5 توده بومی اولیه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار و به طور جداگانه در دو رژیم رطوبتی مختلف شامل آبیاری بر اساس 70 و 140 میلیمتر تبخیر از تشت تبخیر کلاس a در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد اجرا گردید. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که در شرایط رطوبتی معمول تفاوت بین ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات به جز درصد روغن معنی دار بود. در شرایط کم آبیاری نیز تفاوت بین ژنوتیپ ها به جز برای صفت تعداد روز تا رسیدگی از نظر سایر صفات معنی دار بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که رژیم رطوبتی تاثیر معنی داری بر تمام صفات به جز تعداد روز تا 50% درصد گلدهی داشته است. اثرمتقابل ژنوتیپ و رژیم رطوبتی نیز برای صفات ارتفاع بوته، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه در بوته، عملکرد دانه در واحد سطح و عملکرد روغن معنی دار بود. بررسی ضرایب همبستگی نشان داد که در شرایط کم آبیاری، صفات تعداد کپسول در بوته و وزن 100 دانه همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه در بوته داشتند، ولی در شرایط رطوبتی معمول همبستگی بالا و معنی داری بین عملکرد دانه در بوته و تعداد کپسول در بوته مشاهده شد. برآورد ضرایب تنوع ژنتیکی و فنوتیپی نشان داد که در بین ژنوتیپ های مورد بررسی تنوع ژنتیکی قابل ملاحظه ای از نظر صفات مهم زراعی وجود داشت. بعلاوه در هر دو شرایط آبیاری صفات تعداد روز تا 50% گلدهی، تعداد کپسول در بوته، وزن 100 دانه، عملکرد دانه در بوته و عملکرد دانه در واحد سطح و عملکرد روغن از قابلیت توارث عمومی بالایی برخوردار بودند. لذا بسته به هدف برنامه های اصلاحی، ژنوتیپ های مورد مطالعه می توانند زمینه ژنتیکی مناسبی را جهت انتخاب ژنوتیپ های برتر به منظور تولید ارقام متحمل تر به تنش رطوبتی فراهم نمایند. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه در بوته نشان داد که در شرایط کم آبیاری به ترتیب تعداد کپسول در بوته، وزن 100 دانه، تعداد دانه در کپسول و تعداد انشعاب در بوته وارد مدل شدند و مجموعا 95% از تغییرات عملکرد دانه در بوته را توجیه نمودند. در شرایط رطوبتی معمول نیز همین صفات به جز تعداد انشعاب در بوته به ترتیب وارد مدل شدند و مجموعا 96% از تغییرات عملکرد دانه در بوته را موجب گردیدند. نتایج حاصل از تجزیه ضرایب مسیر برای ضرایب همبستگی بین عملکرد دانه در بوته با صفات موجود در مدل رگرسیون نشان داد که در هر دو رژیم رطوبتی، تعداد کپسول در بوته بیشترین اثر مستقیم مثبت و اثرات غیر مستقیم را از طریق صفات دیگر بر عملکرد دانه در بوته داشته است. لذا در هر دو شرایط رطوبتی، تعداد کپسول در بوته میتواند در برنامه های به نژادی بزرک به عنوان یک شاخص انتخاب مناسب جهت بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار گیرد. به منظور گروهبندی و تعیین فواصل ژنتیکی ژنوتیپ ها بر اساس صفات مورد بررسی، از تجزیه خوشه ای استفاده گردید و در شرایط بدون تنش و دارای تنش رطوبتی ژنوتیپ ها به ترتیب در 3 و 2 گروه قرار گرفتند. بررسی شاخص های مختلف تحمل و حساسیت به تنش رطوبتی( ssi، tol،mp ، gmp و sti) و میزان همبستگی رتبه آنها با ژنوتیپ ها نشان داد که شاخص sti مناسبترین شاخص برای شناسایی ومعرفی ژنوتیپ های متحمل تر می باشد و لذا بر اساس این شاخص توده چهارمحال به عنوان ژنوتیپ متحمل تربه خشکی معرفی گردید.