سیر اندیشه های عرفان زاهدانه در متون فارسی منثور(از آغاز تا سده ششم هجری)

با توجه به دو مولفه اصلی عرفان زاهدانه؛ یعنی سختگیری بر نفس و التزام به آداب و مبانی شریعت ، باید گفت که از لحاظ تاریخی ، قرن دوم هجری ، اوج اندیشه های زاهدانه در تاریخ تفکر عرفانی است . بر این اساس ، نکوهش مال و منال دنیوی و ستایش از فقر و درویشی و تعهد به مبانی شریعت در این قرن جایگاه والایی دارد. در قرن سوم هجری و با پیدایش عناصر عرفان عاشقانه مثل ستایش توانگری و دفاع از ابلیس و تعرض به برخی از آداب شریعت مثل نماز و حج و قول به اتحاد با خداوند ، اندیشه های زاهدانه تا قرن پنجم هجری دچار ضعف می شود .اما در قرون چهارم و پنجم هجری و با ظهور بزرگترین مولفان صوفیه مثل ابوطالب مکی و ابونصر سراج و ابوبکرکلاباذی و ابوالحسن هجویری و مخصوصا امام محمد غزالی ، نوعی نهضت بازگشت به اندیشه های زاهدانه بوجود می آید و تاحدود زیادی مولفه ها و عناصر دوگانه یاد شده احیا می شود و افزون بر آن اندیشه های زاهدانه بر صورت تئوریزه و طبقه بندی شده و تحت قوانین علمی و استدلالی قرار می گیرد . سرانجام اینکه از قرن ششم بدین سو قالب اندیشه های عرفانی از نوع عاشقانه است که با ورود گسترده ادبیات منظوم در آثار سنایی و عطار و مولانا به اوج خود می رسد ؛اندیشه هایی چون لزوم بهره گیری از دنیا و مواهب آن ، دفاع و ستایش از ابلیس و فرعون ،دعوی اتحاد با خدا و... که هیچ کدام از اینها در عرفان زاهدانه جایگاه اصلی ندارند.