ارزیابی تاثیر رقابت اسپرم هنگام لقاح مخلوط گامت مولدان ماهی آزاد دریای خزر salmo trutta caspius بر میزان تنوع ژنتیکی نسل f1

بازسازی صحیح ذخایر طبیعی ماهی آزاد دریای خزر salmo trutta caspius نیازمند توجه جدی به حفظ تنوع ژنتیکی آلوین های تولید شده در شیوه فعلی تکثیر مصنوعی مولدان است که به صورت لقاح مخلوط گامت ها و با افزودن مایع منی دو تا چهار مولد نر بر روی مخلوط تخمک همین تعداد مولد ماده انجام می شود. در حال حاضر اطلاعی در خصوص چگونگی تأثیر شیوه لقاح مخلوط گامت ها بر اندازه جمعیت موثر ne (effective population size) در مولدان که پارامتری مهم در حفظ تنوع ژنتیکی نسل بعد می باشد در دست نیست. در تحقیق حاضر نسبت ne به تعداد واقعی مولدان مورد استفاده nb (actual number of breeders) در شیوه مرسوم لقاح مخلوط گامت ها در قالب تیمار اول و دوم با تعداد چهار مولد ماده و به ترتیب با تعداد دو و چهار مولد نر بررسی شد. در تیمارهای سوم و چهارم میزان ne/nb در لقاح مخلوط چهار مولد نر مختلف با حجم مساوی مایع منی و چهار مولد ماده با تعداد مساوی تخمک مورد بررسی قرار گرفت. در تیمار پنجم نیز میزان ne/nb در لقاح مخلوط شش مولد نر و دو مولد ماده با تعداد اسپرم و تخمک مساوی بررسی گردید. همچنین سه تیمار شاهد با لقاح یک به یک مولدان در نظر گرفته شد و آنالیز ردیابی بر روی مجموعاً 2450 آلوین انجام پذیرفت. ردیابی والدین و نسل f1 با استفاده از نرم افزارهای fap (family assignment program) و cervus پس از بررسی اولیه تنوع ژنتیکی نه لوکوس ریزماهواره در مولدان و انتخاب سه لوکوس 58 str، 73 str و 591 str که دارای بیشترین میزان تنوع ژنتیکی بودند، انجام شد. شناسایی و استفاده از لوکوس های ریزماهواره دارای بیشترین تنوع ژنتیکی، عدم وجود آلل های خاموش و وجود آلل های یگانه در هر سه لوکوس ریزماهواره مورد استفاده در مولدان منجر به انتساب 94-100 درصد از آلوین-های تولید شده به شیوه لقاح مخلوط در همه تیمارها به والدین خود شد که بیانگر میزان بالای قدرت ردیابی والدین در تکنیک اتخاذ شده می باشد. مشارکت نامتعادل مولدان نر و ماده در تولید آلوین ها در شیوه فعلی تکثیر مصنوعی ماهی آزاد باعث کاهش ne/nb به 78/0 در تیمار اول و 53/0 در تیمار دوم و در نتیجه کاهش معنی دار تنوع ژنتیکی در آلوین ها گردید (05/0> p). یکسان نمودن حجم مایع منی و یکسان نمودن تعداد اسپرم مورد استفاده به ازای هر مولد نر و استفاده از تعداد مساوی تخمک به ازای هر مولد ماده منجر به مشارکت متعادل مولدان در بارورسازی تخمک ها نگردید و اختلافات زیادی خصوصاً در میزان مشارکت مولدان نر در تولید آلوین ها در تیمارهای سوم، چهارم و پنجم مشاهده شد. میزان ne/nb در تیمارهای سوم، چهارم و پنجم به ترتیب 84/0، 51/0 و 65/0 محاسبه گردید که کاهش معنی دار تنوع ژنتیکی در آلوین ها را به دنبال داشت (05/0> p). در تیمارهای شاهد میزان ne/nb به حدود 99/0 افزایش یافت و تنوع ژنتیکی آلوین ها کاهش معنی داری نسبت به مولدان نشان نداد (05/0< p). به نظر می رسد پدیده رقابت اسپرم عامل اصلی عدم مشارکت یکسان مولدان نر شرکت کننده در فرایند تکثیر مصنوعی ماهی آزاد دریای خزر به شیوه لقاح مخلوط گامت ها باشد. آنالیز همبستگی پارامترهای اسپرم با میزان مشارکت مولدان نر رابطه مثبت و معنی داری را بین مدت زمان تحرک اسپرم و تعداد آلوین های تولید شده توسط مولدان نر نشان داد، در حالیکه رابطه بین میزان اسپرماتوکریت و رابطه بین غلظت اسپرم با میزان مشارکت مولدان نر منفی بود. همچنین همبستگی بسیار معنی دار میزان اسپرماتوکریت با غلظت اسپرم، استفاده از پارامتر میزان اسپرماتوکریت را به عنوان یک روش ساده و سریع برای نشان دادن غلظت اسپرم در ماهی آزاد دریای خزر امکان پذیر می سازد. اتخاذ شیوه لقاح مخلوط در تکثیر مصنوعی ماهی آزاد باعث کاهش ne/nb در مولدان می شود و راهکار مناسبی برای حفظ تنوع ژنتیکی آلوین های تولید شده که برای بازسازی ذخایر استفاده می شوند نخواهد بود. افزایش ne/nb در تکثیر مصنوعی مولدان ماهی آزاد باید از طریق متعادل تر نمودن میزان مشارکت مولدان خصوصاً مولدان نر در ترکیب ژنتیکی آلوین های ایجاد شده عملی گردد که این موضوع نیازمند انجام اصلاحاتی در الگوی لقاح مولدان در مراکز تکثیر می باشد. با توجه به نتایج تیمارهای شاهد به نظر می رسد الگوی لقاح یک به یک مولدان نر و ماده گزینه مناسبی برای حفاظت از تنوع ژنتیکی ماهی آزاد دریای خزر و بازسازی صحیح ذخایر ارزشمند آن باشند.