آداب معاشرت از دیدگاه قرآن و حدیث

انسان موجودی است که در بطن اجتماع به دنیا می آید ؛ در متن آن رشد و پرورش می یابد، و ناگزیر با هم نوعان خود معاشرت دارد. در زندگی اجتماعی انسان ها، آن چه بیش از هر چیزی اهمیت دارد وجود روابط حسنه و صفا و صمیمیّت بین افراد است تا روابط انسان ها با یکدیگر بر پایه ایمان و معنویات نباشد، این هدف بدست نخواهد آمد بنابراین معاشرت های آدمی باید تحت اصول، ضوابط و مقرراتی ساماندهی گردد، تا در روابط خود با هم نوعانش دچار مشکل نگردیده و بتواند فضایی سالم و پاک به دور از هر گونه فساد و تباهی، فسق و فجور، خیانت و جنایت ایجاد کند . فضا وجوّی که در آن صفا، صمیمیّت، دوستی، صداقت، امانت داری، عفت و پاک دامنی حاکم باشد. در فرهنگ ها و تمدن های بشری، آن جا که ملاک و معیارهای معاشرت افراد، سنن و آداب و رسوم طایفه ای، قومی و ملّی بوده و بر اساس بینش و دانش بشری برنامه ریزی شده است، نهایتاً یا جنبه افراط را پیموده و مرزهای اخلاق، قداست و شرافت انسانی را در هم شکسته و یا این که جنبه تفریط، انزوا و گوشه گیری ، صومعه و دیر نشینی را برگزیده و از معاشرت با هم نوع خود اجتناب ورزیده است. به همین سبب، ضرورت ایجاب می کند تا در زمینه های مختلف فرهنگ معاشرت، تحقیق صورت گیرد تا بهترین ملاک و معیار برای اصول، انواع و آداب معاشرت شناخته شود. و جامعه بشری بتواند بر اساس آن ها روابط اجتماعی خود را بر مبنای اسلوب صحیح و متعادل و به دور از هر گونه افراط و تفریط سازمان دهی کند.. یکی از مشکلات بزرگ عصر حاضر و بلکه عمده ترین آن مسأله معاشرت و مجالست و مصاحبت و روابط افراد جامعه انسانی با یکدیگر است. کانون خانواده یعنی شالوده اصلی تشکیل جامعه به علت معاشرت های نا سالم و آفت ها و آسیب های گوناگون باخطر اضمحلال روبروست، بشر امروز بیش از هر عصر دیگری زبان یکدیگر را نمی فهمد و در ایجاد ارتباط و نحوه معاشرت و مصاحبت سالم و سازنده با مشکل مواجه است. اسلام که یک آئین الهی و آسمانی است ، برای حل این مشکل به تربیت افراد، توجّه خاص نموده و پایه این تربیت را بر اساس ایمان به خدا و تقویت روح فضیلت و انسانیّت پایه گذاری کرده است . دستورات اسلام در این باره به حدّی دقیق و عمیق است که اگر افراد بشر آن را بکار ببندند، سیمای زندگیشان درخشان و معاشرت ها و برخوردهایشان رنگ انسانی بخود خواهد گرفت. این آیین در راه پرورش اخلاق حمیده و تعیین سلامت بشر درون و برون را به هم پیوند داده و حُسن خلق را مجموعه نیّت پاک و صحت عمل می داند و به موازات رعایت حقوق اجتماعی از تعالی فردی نیز سخن گفته و آن را مورد توجه قرار داده است و از طرفی به منظور تنظیم روابط عمومی و اداره امور جامعه، مردم را به وظیفه شناسی و احترام به حقوق یکدیگر موظف ساخته و کوشیده است آنان را با این واقعیت آشنا کند که همه انسان ها ، فرزندان یک پدر و مادرند و کسی بر کس دیگر امتیازی ندارد. از طرف دیگر برای تکمیل نفس و تعالی روح، هر یک از افراد مسلمین را به مکارم اخلاق و سجایای انسانی تشویق نموده است. قرآن که کتاب این دین الهی می باشد داروی درد، درمان بیماری ها و مشکلات انسان هاست البته به شرطی که به آن ایمان داشته و به قصد شفا به آن مراجعه کنند. قرآن ما را به راه و روشی در زندگی اجتماعی و معاشرت های مان فرا می خواند که اگر به دستورالعمل های آن به منزله تجویز نسخه و داروی شفا بخش عمل کنیم روشنی بخش زندگیمان در تمام ابعاد مختلف معاشرت و مصاحبت با یکدیگر می باشد، به همین دلیل و به انگیزه سامان بخشی به روابط اجتماعی خود اعم از معاشرت با والدین، فرزندان و افراد جامعه و به امید بهره گیری از هدایت و نور قرآن کریم در مصاحبت، مجالست، مراودت و مرافقت، در پیشگاه آن زانوی ادب بر زمین نهاده و اهداف خود را به قصد قربت دنبال کرده تا از چراغ هدایت الهی نور بگیریم و حیات جامعه اسلامی را روشنی بخشیم، در تأئید مطلب فوق، آیه ای از این کتاب آسمانی بیان می شود که در آن هدایت و رستگاری انسان ها در گرو عمل به دستورات و فرامین آن خواهد بود. ?إنَّ هَذَا القُرآن یَهدی لِلَّتی هِیَ أقوَمُ وَیَبَشِّرُ المُومِنینَ الَّذینَ یَعمَلُونَ الصَّلِحَتِ أنَّ لَهُم اَجراً کَبیراً? :«این قرآن، به راهی که استوارترین راه هاست، هدایت می کند، و به مومنانی که اعمال صالح انجام می دهند، بشارت می دهد که برای آن ها پاداش بزرگی است.» این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده که فصل اول آن مشتمل بر کلیّات است و در فصل دوم ، تعریف لغوی و اصطلاحی دو کلمه «آداب» و «معاشرت» و واژگانی که مرتبط با این دو می باشند بیان شده و سپس ضرورت معاشرت از دیدگاه جامعه شناسی و روانشناسی و مبانی و اصول معاشرت در آموزه های دینی که بر پایه ی عقل، فطرت و ایمان استوار شده به رشته تحریر در آمده است. در فصل سوم، مصادیق معاشرت های ممدوح و پسندیده به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته که شامل چگونگی ارتباط رفتاری باوالدین، فرزندان، خویشاوندان،برادران دینی ودوستان، همسایگان، معلّمان و متعلّمان است. و فصل چهارم به معاشرت های مذموم اختصاص می یابد که معیار و ملاک آن: آیات قرآنی و روایات معصومین (ع) می باشد. در پایان امیدوارم، مجموعه حاضر که با سرمایه اُمید به الطاف بی پایان الهی به ثمر رسیده است مورد قبول خداوند تبارک و تعالی واقع گشته و قدمی هر چند کوچک در جهت گسترش فرهنگ قرآنی در جامعه کنونی به حساب آید.