اثر پرتو ماوراء بنفش روی پارامترهای زیستی سوسک چهار نقطه ای حبوبات (callosobruchus maculatus) و ب‍ید غلات (sitotroga cerealella)

در این تحقیق به منظور بررسی اثر اشعه ماوراءبنفش (uvc) با طول موج 254 نانومتر روی پارامتر های دموگرافیک سوسک چهارنقطه ای حبوبات callosobruchus maculatus (f.) و بید غلات sitotroga cerealella (olivier) ، تخم های یک، دو و سه روزه این آفات تحت دوز های مختلف اشعه پرتوتابی شدند. درصد تفریخ تخم، زیست شناسی آزمایشگاهی و پارامتر های جدول زندگی سوسک چهارنقطه ای حبوبات و بید غلات به ترتیب بعد از 2، 4، 8، 16، 24، 32، 40 و 5/0، 1، 2، 3،4 دقیقه پرتوتابی مورد بررسی قرار گرفتند. پارامتر های جدول تولید مثل و رشد جمعیت برای سوسک چهارنقطه ای در دوز های 2 و 4 دقیقه و برای بید غلات در دوز های 5/0، 1و 2 دقیقه بررسی شد. پرتوتابی باعث کاهش تفریخ تخم آفات مذکور شد و اثر اشعه با افزایش مدت زمان پرتوتابی و بالا رفتن سن تخم ها افزایش یافت. بطوریکه بعد از 40 دقیقه پرتوتابی تنها 5/7، 67/1 و 83/0 درصد از تخم های یک، دو و سه روزه سوسک چهارنقطه ای تفریخ شدند، در حالیکه نرخ تفریخ در تخم های شاهد این آفت 95درصد بدست آمد. در بید غلات نیز نتایج مشابهی بدست آمد. نرخ تفریخ تخم در شاهد 33/88 درصد محاسبه شد، در حالیکه بعد از 4 دقیقه پرتوتابی 83/35، 33/3 و 33/18 درصد از تخم های یک، دو و سه روزه تفریخ شدند. از میان پارامتر های بیولوژیک پرتوتابی بیشترین اثر را روی دوره جنینی گذاشت و در هر دو آفت میانگین طول این دوره در تخم های دو و سه روزه تیمار شده افزایش معنی داری در مقایسه با شاهد نشان داد (p<0.05). اشعه ماوراء بنفش در تمامی دوز ها و گروه های سنی تخم باعث کاهش معنی دار پارامتر های تولید مثلی شد. کمترین مقدار نرخ خالص باروری در سوسک چهارنقطه ای، در نسل حاصل از تخم های دو روزه تیمار شده با دوز 4 دقیقه و 42/0±07/11 تخم بدست آمد، در حالیکه همین پارامتر در شاهد 34/2±98/79 تخم محاسبه گردید. با توجه به اینکه در بید غلات مقدار نرخ خالص باروری در شاهد 33/6±27/68 تخم بدست آمد، کمترین مقدار آن 14/0±53/1 تخم و در نسل حاصل از تخم های دو روزه تیمار شده با دوز 2 دقیقه بدست آمد. پرتوتابی، تمامی پارامتر های رشد جمعیت را در دو آفت ذکر شده تحت تأثیر قرار داد و مقدار این پارامتر ها در افراد تیمار شده با دوز های مختلف و در تمامی گروه های سنی در مقایسه با شاهد اختلاف معنی دار نشان داد (p<0.05). در سوسک چهارنقطه ای نرخ ذاتی افزایش جمعیت در شاهد 0009/0±14/0 (ماده/ماده/روز) بدست آمد که در اثر پرتوتابی مقدار این پارامتر کاهش یافت و کمترین آن در افراد حاصل از تخم های دو روزه تیمار شده با دوز 4 دقیقه و 0012/0±05/0 (ماده/ماده/روز) بدست آمد. نتایج مشابهی در بید غلات دیده شد به طوریکه مقدار این پارامتر در افراد شاهد بید غلات 003/0±088/0 بدست آمد و کمترین مقدار آن در افراد حاصل از تخم های دو روزه ای که به مدت 2 دقیقه پرتوتابی شده بودند بدست آمد که مقدار آن برابر با 002/0±005/0 (ماده/ماده/روز) بدست آمد. نتایج نشان می دهد که اشعه uvc می تواند روشی موثر و ایمن برای کنترل آفات انباری باشد.