بررسی کاربردشناختی ضرب المثلها در زبان فارسی

مفهوم تضمن مکالمه ای که که اولین بار توسط پائول گرایس (1975) مطرح شد افق جدیدی را در مطالعات کاربرد شناسی زبان گشود. وی اصل کلی محاوره و راهکارهای مربوط به آن را جهت یک محاوره معقول و هدفمند مطرح ساخت و اظهار داشت در زمانی که گوینده (یا نویسنده) در محاوره فراتر از معنای قراردادی گفته خود قصد رساندن منظور یا منظورهایی به شنونده(یا خواننده) داشته باشد حداقل یکی از راهکارهای اصل همکاری را نقض می نماید که این فرآیند منجر به ایجاد تضمن مکالمه ای می شود. آنچه که در ایجاد تضمن مکالمه ای شرط لازم محسوب می شود این است که اصل همکاری هم از جانب گوینده (یا نویسنده) و هم از جانب شنونده(یا خواننده) در محاوره مفروض باشد تا پیامی که گوینده/نویسنده متفاوت از معنی گفته خود قصد انتقال دارد به درستی مورد استنباط مخاطب وی قرار گیرد. در این پژوهش ضرب المثلها که به عنوان میراث زبانی گذشته محسوب می شوند و دارای حقایق، پندها و اندرزهای ارزشمندی هستند و همچنین به دلیل جایگاه پر اهمیتی که در زبان و ادبیات هر جامعه زبانی دارا هستند در چهارچوب مفهوم تضمن مکالمه ای مورد تحلیل قرار گرفته اند و چگونگی نقض راهکارهای اصل همکاری در شکل گیری تضمن در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش همچنین استنباط ضرب المثلها با توجه به نگرشهای دستیابی بدون واسطه و کاربردشناسی معیار نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. از نتایج این پژوهش می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1- در مواردی که ضرب المثلها بر پایه استعاره (مجازی یا غیر حقیقی) شکل گرفته اند در سطح معنایی (معنی گزاره ای) راهکار کیفیت از اصل همکاری را عمدتاً نقض می نمایند. 2- در شکل گیری تضمن مکالمه ای در ضرب المثلها، با توجه به منظور گوینده از به کارگیری آنها، هریک از راهکارهای اصل همکاری می تواند مورد نقض قرار گیرد. 3- استنباط ضرب المثلها توسط مخاطبان یک جامعه زبانی علاوه بر مفهوم ضرب المثلها، دانش اجتماعی-فرهنگی مخاطبان و همچنین معنی گزاره ای که به عنوان یک درون داد جهت تحلیل کاربردشناختی آن است، به مقصود گوینده/نویسنده از بیان آنها در بافتها و موقعیتهای زبانی بستگی زیادی دارد.