صفات الهی امام از منظر امام رضا (ع)

چکیده یکی از مباحث مهم کلامی بحث تبیین و تحلیل صفات الهی امام است که موضوع این رساله است. پرسش محوری این رساله این است که از نظرگاه امام رضا(علیه السلام) امام چه اوصاف و ویژگی هایی دارد و این صفات در سخنان ایشان چگونه تبیین می گردد؟ بررسی روایات نشان می دهد که از منظر این بزرگوار، امام همانا حجت خداوند بر روی زمین و واسط? فیض الهی است و حضورش در همه زمانها و اعصار ضرورت دارد. امامت امری است الهی، که در وجود هر آن کس که بخواهد قرار می دهد. دریافت و حفظ و رسانیدن احکام و حکمت های الهی(هدایت تشریعی) و نیز هدایت تکوینی در دنیا بر عهد? امام است. چنین مسئولیتی مستلزم برخورداری از برترین علم و بالاترین قدرت عادلانه وخطاناپذیر است. چنین مقامی با طلب کردن و اکتساب بدست نمی آید، بلکه موهبت ویژ? الهی است و تنها در این صورت شخص به این مقام نائل می گردد؛ زیرا محدودیت بشر در این دنیا به او اجازه رسیدن به این صفات را از راه های عادی نمی دهد. امام به هرآنچه در هدایت مردم به طور مستقیم یا غیر مستقیم موثر باشد، عالم است. علم امام باید نیاز همه انسانها را در هر سطحی از علم و معنویت و در هر مقام و مرتبه ای از درجات قرب الهی در برگیرد تا وی حجت مطلق خداوند بر همه انسانها باشد. عصمت ویژه ای که در وجود پیامبران و امامان(علیهم السلام) نهاده شده، تنها در سایه تأیید خاص الهی امکان پذیر است. امام با توفیق الهی به مرتبه ای می رسد که با اراده و اختیار خود راه هدایت را بر می گزیند و هرگز به خطا درنمی افتد. خداوند با اعطاء علم لدنی و نیز تفضل ویژ? خود، امام را در اندیشه و کردار و گفتار در تمام لحظات حیاتش از هر خطا و اشتباهی از روی سهو یا عمد مصون داشته است. برگزیدن امام به دست مردم، نظر به اوصاف و ویژگی های تبیین شده، محال است؛ امامت مقامی است که شناخت کنه آن دور از دسترس عقل متعارف انسانهاست و دیگر مردمان با اندیشه هایشان به آن راه ندارند. خداوند از راه جعل ویژگی های یاد شده در وجود فرد، او را به عنوان امام نصب می نماید. این انتصاب الهی از راه نص و نشانه های دیگر بر مردم آشکار می شود. اما برخلاف رویکرد این نوشتار، برخی شرق شناسان و افراد متاثر از آنان، با بهره گیری از نوعی نگاه تاریخی به عقاید شیعه برآنند که اثبات کنند عقاید کنونی شیعیان درباره امامت پشتوانه ای در اندیشه رایجِ عصر ائمه (علیهم السلام) نداشته است و بسیاری از اوصاف و ویژگی های الهی امام، مانند علم غیب، عصمت و نصب و نص الهی، در طول تاریخ بر تفکر شیعی افزوده شده و جزء عقاید شیعیان نخستین نبوده است و ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز چنین ادعاهایی درباره خود نداشته و حتی با آن به مبارزه پرداخته اند. این اندیشه با فروکاهی امامان از مقام و منزلت برتر و قدسی شان به دانشمندان مجتهد پرهیزگار، اینگونه می نماید که هر ویژگی ماورایی که امام به آن متصف شود، غیر بشری است و از طریق غالیان و مفوضه به اندیش? شیعی راه یافته است. نگارنده این رساله برآن است که به راستی برخی ویژگی های امام فراتر از بشر عادی است و به همین دلیل است که شایستگی پیشوایی بندگان را دارد. این نوشتار در چهار فصل کلیات، علم امام، عصمت و نصب و نص الهی از منظر امام رضا(علیه السلام) تدوین شده است. در فصل علم، مباحث ضرورت، گستره و نوع علم امام و شیوه دستیابی او به علم و در فصل عصمت، ضرورت عصمت امام، عصمت در خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم)، مفهوم و سرچشمی عصمت امام و در آخر در فصل نصب و نص الهی، ضرورت و شیوه انتصاب امام از جانب خداوند عزّوجلّ و راه شناخت و دستیابی مردم به امام طرح شده و هر فصل نیز با بررسی و نقد شبهات مرتبط به پایان رسیده است.