اندیشه سیاسی سید احمد فردید

سید احمد فردید نخستین اندیشمند ایرانی است که با تفکر مارتین هایدگر، متفکر بزرگ دوران ما، عمیقاً آشنایی یافت و کوشید مفاهیم، دیدگاه ها و بصیرت های اساسی تفکر وی را به جامعه ایرانی معرفی کند و از این رهگذر بر فرهنگ و فضای فکری جامعه ما تأثیری ژرف به جای گذاشت. با این وصف، در جامعه ما چالش ها و منازعات نظری بسیار فراوانی حول و حوش شخصیت فردید و نحوه ارزش گذاری تفکر او وجود دارد. دامنه این منازعات از تفسیر های ژورنالیستی در مورد اندیشه های فردید تا تفسیر های فلسفی و تحلیلی گسترده است. عده ای او را سر آغاز آشنایی با اندیشه های فلسفه قاره ای بویژه فیلسوف آلمانی مارتین هایدگر می دانند و خدمات او را حوزه زبان شناسی و ترجمه آثار اندیشمندان مغرب زمین ارج می نهند. برخی اورا فیلسوف انقلابی و نظریه پرداز انقلاب اسلامی ایران می دانند و اندیشه های او را در راستای مبارزه با سرما یه داری و تمدن غرب ایدئولوژیک می خوانند. برخی دیگر ابعاد یوتوپیایی و آخرالزمانی گفتار فردید را برجسته می کنند و او را پیام آور فروپاشی جهان امپریالیسم و برون آمدن جهان تحت سلطه و استعمار از عسرت و ظلمت می دانند. و در نهایت گروهی نیز او را پریشان گو و پریشان اندیشی می پندارند که با مشتی کلمات و عبارات مغلق و تفسیر های بی ریشه از هایدگر زمینه های فکری خشونت و تلقی های فاشیستی از دین و حکومت را فراهم می آورد. فردید نزدیک به نیم قرن خواندن و فکر کردن و درس دادن خود را هایدگری یعنی پیرو «طریقت» هایدگر می دانست. در مورد فیلسوف آلمانی شاید نتوان از کلمه «فلسفه» هایدگر سود جست. جهت آن است که تفکر هایدگر چونان نظامی منسجم نیست که یک بار به وجود آمده و بر محور اصولی مشخصی بسط یافته و به نهایت خود رسیده باشد. لذا نقادان تفکر هایدگر در غرب از فلسفه هایدگر سخن نمی گویند بلکه همه جا از «طریقت» یا طریقت های هایدگر می گویند. مثلاً تحقیق پربهای هانس جورج گادامر، شاگرد، همکار نزدیک و دوست وفادار فیلسوف عنوان «طریقت های هایدگر» را دارد. در میان نقادان، سخن از آن است که برخی آثار منتشر نشده فیلسوف وجود دارد که انتشار و سپس آگاهی بدان ها گردش مجددی را برای اهل نظر نسبت به شناخت هایدگر همراه خواهد داشت. باری فردید خود را هایدگری می دانست. اما در معرفی این چهره پرآوازه فلسفه نوین آلمان، لااقل در حد آشنایی با نام وی یا ایجاد شوق و میل در سر کردن به عالم هایدگری و نیز قلب تفکر وی نقش اول را ایفا کرده است. اما فردید، قبل از پرداختن به اندیشه های متافیزیک غربی، خاصه فلسفه های معاصر و مدرن، با فلسفه اسلامی آشنایی داشته و با مفاهیم الهیات اسلامی / شیعی / عرفانی علقه هایی پیدا کرده بود. او بعداً و تا پایان زندگی اش این علقه ها را در بسط افکارش حفظ کرد و مفاهیم فرهنگ اسلامی را در آموخته هایش از فلسفه ی مدرن غربی دخالت می داد