مطالعه پارامترهای پایداری بر روی ژنوتیپ های الیت جو در شرایط اقلیمی سرد ایران

آزمایشات مقایسه یکی از مهمترین آزمایشات در برنامه‏های به نژادی گیاهان زراعی می‏باشد که می‏تواند تعدادی از ژنوتیپ‏ها را در محیط‏های متفاوت ارزیابی کند. مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط نقش مهمی را در بررسی ژنوتیپ‏ها ایفا می‏کند زیرا کارایی عملکرد یک ژنوتیپ، نتیجه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط می‏باشد. اثر متقابل ژنوتیپ و محیط زمانی روی می‏دهد که کارایی یک ژنوتیپ از یک محیط به محیط دیگر ثابت نباشد. یکی از اصلی‏ترین دلایل برای کشت ژنوتیپ‏ها در محدوده‏ای از محیط‏ها برآورد پایداری عملکرد آنها می‏باشد. این موضوع به روش‏های مختلف مورد بررسی و تعریف قرار گرفته است و امروزه روش‏های بررسی پایداری در حال توسعه و بهبود می‏باشند. برای درک ماهیت اثر متقابل ژنوتیپ × محیط روش های گوناگونی وجود دارد که در مجموع در سه رهیافت کلی قرار می گیرند. رهیافت اول شامل روش های تک متغیره پارامتری و رهیافت دوم شامل روش های تک متغیره ناپارامتری می باشند. در حالیکه روش های تک متغیره اعم از پارامتری و ناپارامتری تلاش دارند تا اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را در یک یا دو آماره توصیف نمایند، هدف رهیافت سوم (روش های چند متغیره) شناسایی جنبه چند بعدی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بوده و سعی دارد تا از این بعد اطلاعات بیشتری را بدست آورد. جو یکی از چهار غله مهم کشور است که نقش اساسی را در اقتصاد ایران می تواند داشته باشد. این گیاه دارای مصارف انسانی، دامی و حتی درمانی می باشد. در این تحقیق پایداری لاین‏های مختلف امید بخش جو با استفاده از روش های گوناگون تجزیه پایداری بررسی گردید. 20 ژنوتیپ امیدبخش در آزمایشات ناحیه ای عملکرد در 9 منطقه و به مدت 2 سال زراعی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. در ایستگاه‏های تبریز و اردبیل آزمایشات به مدت 1 سال زراعی انجام شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در تظاهر عملکرد ژنوتیپ ها تاثیر گذار بوده اند. نتایج بیشتر روش های تجزیه پایداری ژنوتیپ شماره 19 را به عنوان ژنوتیپ برتر و پایدار و ژنوتیپ 20 را به عنوان ژنوتیپ ناپایدار شناسایی نمودند. نتایج روش‏های ناپارامتری huhn و thennarasu به ترتیب ژنوتیپ‏های 19 و 16 را به عنوان ژنوتیپ‏های پایدار معرفی نمودند. نتایج روش تجزیه کلاستر نشان داد که روش کلاستر بندی براساس رگرسیون در این تحقیق مناسب بود. با توجه به روش‏های gge biplot، ammi و تجزیه مختصات اصلی ژنوتیپ 19 به‏عنوان ژنوتیپ پایدار و با عملکرد بالا شناخته شد.