بررسی اکولوژیک و تنوع زیستی گیاهی توده های انجیلی در جنگل های هیرکانی شرقی

چکیده تحقیق حاضر به منظور بررسی میزان تنوع فنوتیپی، شناخت نیاز های اکولوژیک و عوامل موثر بر تغییرات تنوع زیستی در توده های انجیلی، در راستای اتخاذ تدابیر مدیریتی مناسب و اصولی، به منظور جهت حمایت و حفاظت از رویشگاه های در حال تخریب این گونه ارزشمند در جنگل های هیرکانی شرقی صورت گرفته است. جهت بررسی تنوع فنوتیپی گونه انجیلی بر اساس صفات مورفولوژیک برگ، سه جمعیت از این گونه در ارتفاع 182متر از سطح دریا (پاسند 1)، 340 (پاسند 2)،540 (پاسند 3) در طول یک شیب ارتفاعی واقع در منطقه بهشهر شناسایی گردید و در نیمه اول مهر ماه از 10- 5 پایه در هر جمعیت تعدادی برگ از قسمت بیرونی و میانه تاج جمع آوری شد. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که زاویه قاعده، شکل نوک برگ، شکل قاعده برگ و عرض پهنک در 1/0 طول آن در بین جمعیت های مختلف تفاوت معنی داری را با یکدیگر نشان دادند. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که حداکثر عرض پهنک، طول دمبرگ، شکل برگ، شکل قاعده برگ و زاویه قاعده بیشترین نقش را در گروه بندی ایفا کردند. نتایج آنالیز خوشه ای نشان داد که پایه های سه جمعیت در 4 گروه جای گرفتند. نتایج حاکی از وجود تنوع زیاد مورفولوژیک بین پایه ها در سطح جمعیت پاسند 1 بوده است طوری که پایه شماره دو و یک از جمعیت پاسند 1 با دارا بودن شرایط رویشگاهی مشابه، بیشترین واریانس را از یکدیگر نشان دادند. همچنین، از بین صفات مورد مطالعه پارامتر های زاویه قاعده، تعداد رگبرگ و شکل قاعده برگ کمترین تاثیر پذیری (پلاستیسیتی) را نسبت به تغییرات شرایط محیطی از خود نشان دادند. این در حالی است که شکل نوک برگ و طول دمبرگ بیشترین تاثیر پذیری را از شرایط محیطی از خود نشان دادند. جهت شناخت نیازهای اکولوژیک و تغییرات تنوع زیستی توده انجیلی، چهار ترانسکت ارتفاعی واقع در استان مازندران (ساری و بهشهر) و گلستان (کردکوی و گرگان) انتخاب شد. بعد از تعیین تصادفی سه توده انجیلی در هر ترانسکت ارتفاعی، اقدام به پیاده کردن چهار قطعه نمونه به ابعاد 20 ×20 متر، در هر توده شد و مشخصه های قطر برابر سینه، ارتفاع، درصد تاج پوشش، تعداد گونه انجیلی و سایر گونه ها (درختی و علفی) ثبت گردید. پایین ترین و بالاترین حد ارتفاعی حضور گونه انجیلی به ترتیب در ارتفاع 100 و 1042 متر از سطح دریا مشاهده شد. در تمام مناطق تحت مطالعه تعداد در هکتار گونه انجیلی در ارتفاعات پایین بند (400- 0 متر ارتفاع از سطح دریا) بیشتر از ارتفاعات میان بند ( 800 – 400 متر) بود و بیشترین تعداد انجیلی در کلاسه شیب 40-30 درصد دیده شد. از بین گونه های درختی، گونه های ممرز، راش و پلت و از بین گونه های علفی گونه های، پامچال، بنفشه و ملف و گونه درختچه ای کوله خاس بیشترین حضور را به همراه گونه انجیلی نشان دادند. اگر چه میزان رشد ارتفاعی گونه انجیلی در مناطق و ارتفاعات مختلف با یکدیگر اختلاف معنی داری را نشان نداد اما میانگین قطری و تراکم آن در مناطق و ارتفاعات مختلف با یکدیگر متفاوت بودند. همچنین ارتفاع متوسط توده و میزان تاج پوشش تحت تاثیر شیب رویشگاه قرار داشت طوری که در کلاسه شیب دوم (50- 25) درصد نسبت به کلاسه شیب اول (25- 0) درصد از مقدار بیشتری برخوردار بودند. شاخص تنوع شانون و سیمپسون در طبقه ارتفاعی دوم (800-400 متر) دارای میزان بیشتری در مقایسه با طبقه ارتفاعی اول (400-0 متر) بودند. به منظور تعیین ارتباط بین خواص فیزیکو- شیمیایی خاک با پارامترهای رویشی انجیلی، در هر قطعه نمونه (20 ×20 متر )، پنج نمونه خاک به صورت خوشه ای یکی در مرکز پلات (قطعه نمونه ی 4×4 متری) و چهار نمونه دیگر در گوشه های پلات در عمق 30 سانتی متر برداشت گردید. بین میانگین قطر توده انجیلی با میزان نیتروژن، آهک، کربن و ماده آلی همبستگی مثبت و با ph ، هدایت الکتریکی، منیزیم و کلسیم همبستگی منفی وجود داشت. همچنین با افزایش فسفر خاک از تراکم و میزان تاج پوشش آن کاسته شد. میزان تنوع شانون در توده هایی که از درصد سیلت و رس بالاتری برخوردار بودند بیشتر و در توده هایی که دارای ph و کلسیم بالاتری برخوردار بودند کمتر بود. همچنین توده هایی که میزان ماده آلی بیشتری داشتند از میزان تنوع شانون بیشتری برخوردار بودند. کلمات کلیدی: انجیلی، تنوع جمعیتی، تنوع شانون- وینر، نیازهای اکولوژیک ، پلاستیسیتی، تجزیه به مولفه های اصلی،