تروریسم بین المللی و تاثیر آن بر نظام بین المللی بعد از فرو پاشی نظام دو قطبی

تلقی امروزی« تروریسم بین المللی» به عنوان «تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی» از یک سو، نمود روشنی از فرآیند توسعه مفهوم صلح در دوران پس از جنگ سرد، و از سوی دیگر، نشانه اهمیت و بزرگی مفصل تروریسم بین المللی در نظر جامعه بین المللی معاصر است، تا آنجا که گاهی اوقات از تروریسم بعنوان خطری برای جنگ جهانی سوم یاد می شود و خود این ادعا نشان می دهد که شدّت و حدّت این مسئله آنقدر بالاست. که تفکر و عمل جامعه جهانی به فکر خنثی کردن و یا محدود کردن آن جلب شده است. پس از پایان جنگ سرد ، پندارهای متفاوتی در جغرافیای سیاسی بوجود آمد 0 از نظر گروهی ، فرو پاشی ابرقدرت شوروی ، با ظهور یک نظام بین المللی "تک قطبی" در جهان همراه است 0 از نظر گروهی دیگر، پایان جنگ سرد موجب ظهور فضای سیاسی جدیدی شده که تحت سلطه پرسش های ژئواکونومیک و مسائل آن قرار دارد و بالاخره ، گروه دیگر معتقدند که جهان ، دیگر مثل گذشته تحت تاثیر مناقشات سرزمینی میان قطبهای در حال مسابقه نیست بلکه متاثر از مسائل فراملیتی جدید مثل "گسترش سلاحهای هسنه ای" ، "برخورد تمدن ها" و بخصوص "تروریسم" است 0 البته تروریسم پدیده تازه ای نیست ، بلکه تاکتیکی است که قرن ها ضعیفان برای ترساتدن قوی تر ها و همینطور بالعکس اقویا برای ترساندن ضعفا از آن بهره جسته اند و البته تاریخ آکنده از اقدامات تروریستی است که جان بی گناهان بی شماری را گرفته و یا زندگی آنها را به خطر انداخته است 0 امروزه تروریسم ، هر روز شیوع بیشتری می یابد و در حال تبدیل شدن به نفوذی مسلط در ژئوپلتیک ملت ها و دولت هاست و بر شیوه هدایت سیاسی خارجی دولت ها و چگونگی کسب و کار شرکت های تجاری تاثیر می گذارد 0 آنچه تروریسم دوران معاصر را از دوران گذشته متمایز می سازد این است که امروزه تروریسم از تهدیدی ملی به تهدیدی بین المللی تبدیل شده و در عصر جهانی شدن و فناوری پیشرفته ، دیگر اقدامات تروریستی محصور در مرزهای ملی یا منطقه ای نمی ماند 0 توجه دولتها و سازمانهای بین المللی ، ایجاد مراکز تحقیقاتی و نهادهای فراملی (منطقه ای ، جهانی ) برای مقابله با تروریسم و همچنین تاثیر مستقیم آن بر روابط بین الملل چه به صورت همگرائی و چه به صورت واگرائی ( منطقه ای ، جهانی ) و نیز پیامدهای مثبت و منفی آن در مقابله با تروریسم ، همگی نشان از اهمیت موضوع دارد 0 مضاف بر اینکه در چند دهه اخیر روند جهانی شدن ، پیشرفتهای سریع و برق آسا در حوزه های مختلف علمی و اطلاعاتی و قرارگرفتن آن در دسترس شبکه های تروریستی ، ابعاد جدیدی بدان بخشیده است و این مسئله را پیچیده تر نموده و بر اهمیت موضوع افزوده است 0 پرداختن به این موضوع به جهت شناخت دقیق و علمی آن و همچنین پیدا کردن راه حل و شیوه مقابله با این معضل جهانی ، در سایه همکاریهای بین المللی از اولویتها و نیازهای ضروری جامعه بین المللی می باشد تا بتوان عوارض و زیانهای مادی و معنوی ناشی از این پدیده شوم را به حداقل رساند 0 سوال اصلی که این پژوهش در پی پاسخ دادن به آن میباشد عبارت است از : تاثیر تروریسم بر نظام بین الملل چگونه می باشد ؟ همچنین سوالات فرعی مطروحه در این تحقیق از قرار زیر می باشد : 1) تروریسم بین المللی چیست ؟ 2) نظام بین الملل چیست ؟ 3) آیا تروریسم با جنبش های آزادی بخش مرتبط است ؟ 4) تروریسم چه تاثیراتی بر نظام بین المللی بر جای گذاشته است ؟ فرضیه اصلی که این تحقیق بر پایه آن بنا شده است به قرار زیر است : تروریسم بین المللی بعنوان یک ورودی آشوب ساز و بی ثبات کننده ، یکی از مهمترین عوامل در بی ثباتی نظام بین المللی است ، اما بعنوان یک تهدید مشترک می تواند موجب همکاری بین المللی و در نتیجه ثبات بین المللی گردد که تحقق این وضعیت منوط به ارائه تعریفی واحد و مشترک از تروریسم و همکاری بر اساس این تعریف واحد است 0 این رساله ، برخوردار از یک متغیر مستقل ، "تروریسم بین المللی" و یک متغیر وابسته "نظام بین الملل" می باشد که در اینجا اشاره ای کوتاه و مختصر به تعاریف متغیرهای دوگانه می نمائیم 0 تروریسم بین المللی بعنوان متغیر مستقل عبارت است از : کاربرد مکرر خشونت با انگیزه سیاسی ، بهمراه قصد ارعاب ، بوسیله عاملان دولتی که بر بیش ازیک دولت اثر می گذارد ، تروریسم بین المللی نام دارد 0 این تعریف در پی شناسائی عواملی است که در ترکیب با یکدیگر ، تروریسم بین المللی را از دیگر انواع خشونت متمایز می سازد 0 این تعریف پنج عنصر اساسی را در بر می گیرد : 1 – تکرار 2 – انگیزه 3 – قصد 4 – عاملان 5 – دامنه و گستره تاثیر نظام بین الملل بعنوان متغیر وابسته در مفهوم عام محیطی است که در آن واحدهای سیاسی بین المللی عمل می کنند ، بطوریکه عملکرد ، جهت گیریها ، نیات و خواستههای واحدهای مزبور ، تمامی بر نظام بین الملل تاثیر می گذارند 0 این نظام از مجموعه متغیرهای وابسته به یکدیگر تشکیل شده است و هرگونه تغییر در هر یک از عناصر متشکله نظام ، به سایر بخش های آن سرایت می کند و آنها را تحت تاثیر قرار می دهد 0 در اینجا به سوابق پژوهش ها و مطالعات انجام گرفته در رابطه با تروریسم اشاره می گردد: در رابطه با مسئله تروریسم ، کتابها ، مقالات ، پژوهشها ، گزارشات و همایشهای فراوانی در سطوح مختلف ( داخلی ، منطقه ای ، بین المللی ) انجام گرفته که هرکدام از منظری به این پدیده نگاه کرده اند 0 عواملی همچون علل و انگیزه ها ، روشها ، گروههای تروریستی ، انواع مختلف تروریسم ، عواقب و پیامدهای آن ، راه های مقابله و مبارزه با تروریسم و 0 ، مورد بررسی نویسندگان ، پژوهشگران و اندیشمندان این حوزه بوده است و هرکدام با توجه به خواستگاه فکری ، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی و 0 ، این مسئله را مورد موشکافی قرار داده و به تحلیل آن پرداخته اند که در اینجا به برخی از آنها اشاره می گردد 0 یکی از آثار پژوهشی در این زمینه کتاب "جهانی شدن تروریسم" به قلم "دکتر محمدعلی ناجی راد" می باشد که توسط دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه در سال 1387 به چاپ رسیده است 0 نویسنده در این کتاب که شامل 8 فصل می باشد به بررسی تروریسم در گفتمانهای مختلف و متضاد می پردازد 0 رویکرد این پژوهش مبتنی است بر تجزیه و تحلیل گفتمانی و البته در این راستا هیچ گفتمانی را به لحاظ "معرفت شناختی" بر گفتمان دیگر ترجیح نمی دهد 0 در این پژوهش واحد تحلیل ، "افراد" و "گروهها" هستند و سطح تحلیل ، "جهانی" است 0 در این مدل بیشتر روی افراد آسیب پذیر در جهان و اثرات آن بر "جامعه جهانی" متمرکز می شود 0 اثر دیگری که در این زمینه موجود می باشد ، کتاب "ترورسم ، تاریخ ، جامعه شناسی ، گفتمان ، حقوق" می باشد که توسط جمعی از نویسندگان غربی نگاشته شده است و عده ای مترجمان ایرانی آن را ترجمه نموده ، گردآوری و ویرایش آن توسط "دکتر علیرضا طیب" انجام شده است که توسط نشر نی در سال 1382 به چاپ رسیده است 0 این کتاب گردآمده ای است از چندین مقاله به قلم تنی چند از اندیشمندان سرشناس حوزه تاریخ ، علوم سیاسی ، روابط بین الملل ، اقتصاد و حقوق بین الملل که هریک از زاویه ای خاص به بررسی پدیده چند وجهی و پیچیده "تروریسم" پرداخته اند 0 اثر دیگر در این زمینه ، کتاب "تروریسم ، ریشه یابی تروریسم و اهداف آمریکا از لشگرکشی به جهان اسلام" به قلم "حسن واعظی" می باشد که توسط انتشارات صدا و سیما در سال 1385 به چاپ رسیده است 0 معنای تروریسم ، چگونگی از بین بردن ریشه های تروریسم ، چگونگی ایجاد مهمترین کانون های تروریستی جهان ، اهداف مترادف ساختن تروریسم با دین اسلام و آموزه های آن ، ریشه ها و مبنای تئوریک ونظری اندیشه های تروریستی ، علت سوء استفاده ابزاری غرب و به ویژه آمریکا در ایجاد گروهها و رژیم های نظیر طالبان ، اهم محورهای مورد بحث این کتاب می باشد 0 اثر بعدی دیگر در این زمینه ، کتاب "تروریسم شناسی" به قلم "علی عبداله خانی " می باشد که توسط موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین الملل ابرار معاصر تهران در سال 1386 به چاپ رسیده است 0 این کتاب ، تلاش دارد تعاریف مختلف ارائه شده در خصوص تروریسم و همچنین نگاه مکاتب متفاوت و کارشناسان مطرح در این امر را به خواننده ارائه داده ، تعمیقی بر "مفهوم تروریسم" در مکاتب شیعه و سنی و همچنین دیدگاههای بین المللی و منطقه ای داشته و در نهایت نگاهی "ایرانی" به این مقوله مطالعاتی بیاندازد 0 کتابی دیگرنیز از نگارنده فوق موجود می باشد با عنوان "کتاب امنیت بین الملل : فرصت ها ، تهدیدات و چالش های فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران" 0 بحث فرصت ها ، تهدیدات و چالش ها ، فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از سه منظر : - ویژگی های نظام ژئوپلتیک جهانی و بازیگران این صحنه - بحث تروریسم بین الملل و تاثیر آن بر ایران - بررسی وضعیت نوین همسایه شرقی ایران و تاثیراتی که تحولات افغانستان بر امنیت ایران خواهد گذاشت ، در این کتاب مورد بررسی و ارزیابی قرارگرفته است 0 اثری دیگر در این مقوله ، کتاب "آمریکا پس از 11 سپتامبر ، سیاست داخلی و خارجی ( مجموعه مقالات )" به قلم و گردآوری "محمود یزدان فام" می باشد که توسط پژوهشکده مطالعات راهبردی در سال 1384 منتشر گردیده است 0 هریک از گفتارها ، مقاله ها یا گزارش جداگانه ای است که از سوی موسسات تحقیقاتی ، سازمانهای دولتی و نویسندگان مستقل در رابطه با واقعه یازدهم سپتامبر 2001 ، علل و پیامدهای داخلی و خارجی آن به رشته تحریر درآمده آست 0 در این راستا ، پیامدهای داخلی این واقعه در رابطه با تاثیرات آن بر جامعه مدنی آمریکا و جایگاه سیاستمداران این کشور در میان مردم ، در کانون توجه مقالات است 0 در بعد خارجی اثرات این واقعه بر سیاست خارجی و امنیت ملی و بین المللی آمریکا ، مورد توجه قرار گرفته است و البته در این راستا ، مبارزه با تروریسم و اشغال کشورهای افغانستان و عراق ، مورد توجه قرارگرفته است 0 کتاب دیگری که در زمینه تروریسم به رشته تحریر درآمده ، کتاب "جدال دو توحش : 11 سپتامبر و ایجاد بی نظمی نوین جهانی" به قلم "ژیلبر آشکار" می باشد که توسط "حسن مرتضوی" ترجمه شده و نشر اختران آن را در سال 1384 به چاپ رسانده است 0 در این کتاب تلاش بر تبیین این موضوع بوده که واقعه 11 سپتامبر ، دلایل و پیامدهای متعددی در عرصه حاکمیت ملی و سیاست خارجی آمریکا داشته است 0 نویسنده این رویداد را بر اساس تقابل میان واقعیت کنونی جهان با شرایط "صلح و عدالت جهانی" که در واقعه 11 سپتامبر 1990 توسط بوش مطرح شده بود ، قابل تفسیر می داند 0 بررسی نقش "القاعده" در حملات 11 سپتامبر ، رواج "بنیادگرائی" و گسترش "بنیادگرائی اسلامی با تروریسم" ، از دیگر مباحث این کتاب است 0 کتاب "سیا و جهاد" اثری دیگر در این زمینه است که توسط "جان کالی" نگاشته شده و مجتبی نجفی آن را ترجمه نموده و انتشارات محمدیه در سال 1387 آن را به چاپ رسانده است 0 این کتاب برای فهم وقایعی که پس از حملات 11 سپتامبر روی داده ند ، بسیار مفید است 0 در این کتاب جان کالی نشان می دهد در نیمه دوم دوران جنگ سرد ، ایالات متحده پس از جستجو ، متحدان مناسبی بین قدرتهای خاورمیانه از قبیل مصر ، پاکستان ، عربستان ، اردن ، مراکش و 0 پیدا نمود 0 ضمناً کشورهائی که به بهانه مبارزه علیه تروریسم و ایجاد ثبات منطقه ، حاضر به تامین بودجه ، سازماندهی ، آموزش و استفاده از جوخه های فعال مجاهدین ضد کمونیست بودند 0 این کتاب نه تنها جایگاه مبارزه جوئی اسلامی را در جوامع فقیر و دارای حکومت ناشایست ، فاسد و استبدادی بررسی می کند ، بلکه نقش کشورهای قدرتمند همچون آمریکا را در ظهور این پدیده شوم ، آشکار می سازد کتاب دیگر در این مقوله ، کتاب "صلاحیت دولتها در توسل به قوه قهریه علیه تروریسم بین المللی" نام دارد 0 این کتاب نوشته "فاطمه تاش دمیر" ترک تبار می باشد که موسسه تحقیقات استراتژیک بین المللی آنرا در سال 1385 به چاپ رسانده است 0 کتاب مذکور ، به بررسی سیر تحول در پدیده تروریسم و تغییرات حقوق بین الملل در این زمینه می پردازد 0 تروریسم از نظر نویسنده این کتاب ، مراحل مختلفی را طی می کند و در هر مرحله ، شکل خاصی به خود میگیرد 0 این مراحل عبارت اند از "تروریسم در داخل کشور"، "تروریسم دولتی و فرادولتی" ، تروریسم در حال بین الملی شدن" و " تروریسم بین المللی" 0 در خصوص صلاحیت و اختیار دولتها در استفاده از قوه قهریه برای مقابله با تروریسم بین المللی نیز دو دیدگاه مطرح نموده است : دراولین دیدگاه ، بیان می دارد دولتها در قالب حق دفاع مشروع نظام بین الملل ، صلاحیت توسل به زور و قوه قهریه را در برابر تروریسم دارند و نگاه دوم ، مبتنی بر توجه به حقوق بشر در اثنای مبارزه مسلحانه است 0 علاوه بر کتابهای موجود در زمینه تروریسم که به بخش اندکی از آنها اشاره شد ، مقالات و پژوهش های متعددی در این راستا وجود دارد که در سطوح داخلی و بین المللی به چاپ رسیده است که می توان در تجزیه تحلیل این پدپده به آنها توسل جست که طی این پژوهش ، از آنها نیز بهره گرفته شده است و بعضاً بدانها اشاره و استفاده کرده ایم 0 اخیراً مطالعه تروریسم ، بیشتر در رابطه با بحرانهای بین المللی ، مورد بحث قرار گرفته است ، در واقع مسئله تروریسم ، بیش از گذشته ثبات و نظام بین الملل را مورد تهدید قرار داده و دارای شاخص های بسیار جدیدی شده است و پرداختن هرچه بیشتر به آن ، ضروری و لازم به نظر می آید 0 از اهداف این پژوهش ، بررسی جدیدترین اقدامات جمعی از ناحیه جامعه جهانی و یا اقدامات یکجانبه آمریکا علیه تروریسم خواهد بود ، که در نهایت رسیدن به یک جمع بندی و ارائه راه حل های پیشنهادی جهت برخورد ریشه ای و منطقی با پدیده تروریسم ، منظور نظر می باشد 0 ادبیات تروریسم در دو فاز مشاهده میشود : یکی قبل از حادثه 11 سپتامبر 2001 و دیگری بعد از آن که البته در این تحقیق ، بیشتر فاز دوم مورد نظر است و به همین دلیل مطالعات ، جنبه نوآوری دارند و مطالب هنوز در مرحله تئوریک بوده و ضروری است که تکرار آن بتواند به وضع قوانین و قواعد ذیربط کمک کند 0 روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات این رساله ، حول سه محور "توصیفی" ، "توضیحی" و "پیش بینی" ، با درنظرگرفتن رابطه علت و معلولی ، بررسی میشود و به لحاظ روش شناسی ، دو رهیافت تفسیری (هرمونیک) و پوزتیویستی در نظر گرفته شده است 0 ضمناً شیوه جمع آوری اطلاعات ، روش کتابخانه ای و استفاده از اینترنت می باشد که در صدد پردازش داده ها است ، با توجه به عدم امکانات ، مطالعات میدانی ، امکان پذیر نبود ، به عبارت دیگر در این پژوهش ، ابتدا تعاریف جامع و کامل از تروریسم و نظام بین الملل ارائه می گردد و سپس رابطه آنها مورد ارزیابی قرارگرفته و در نهایت تاثیرات متقابل این دو پدیده بر یکدیگر بررسی می گردد0 این رساله مشتمل بر یک مقدمه (طرح تحقیق ) ، 3 فصل ، و یک نتیجه گیری کلی است که در ذیل به شرح عناوین آنها می پردازیم . مقدمه ( طرح تحقیق ) فصل اول – نظام بین الملل بعد از فروپاشی نظام دوقطبی فصل دوم – تروریسم در نظام بین الملل فصل سوم - تاثیر تروریسم بر نظام بین الملل نتیجه گیری