تحلیل ویژگی های هیدرولوژیکی مناطق از نظر کشت دیم (مطالعه موردی:شهرستان خدابنده استان زنجان)

بررسی قابلیت کشت دیم مناطق مختلف و تعیین الگوی کشت مناسب دیم با توجه به میزان عملکرد محصولات مختلف می تواند در برنامه ریزی و استفاده بهینه از منابع مفید باشد. کشت دیم و عملکرد آن به میزان زیادی به مقدار و توزیع زمانی و مکانی بارندگی بستگی دارد. منطقه خدابنده در استان زنجان، با اقلیم سرد و خشک بطور گسترده زیر کشت دیم غلات بطور عمده گندم و جو و حبوبات شامل عدس و نخود قرار دارد. در این تحقیق با استفاده ازمدل بیلان آب سعی شده است تا رطوبت خاک در عمق 50 سانتیمتر ریشه گیاه عدس در شرایط دیم و تنش آبی شبیه سازی شود. برای اینکار ابتدا با استفاده داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک خدابنده مولفه های مدل بیلان آب در طول 13 سال آماری (2006-1994) محاسبه شد، سپس رطوبت خاک بطور روزانه در شرایط کشت دیم برای گیاه عدس با استفاده از مدل بیلان آب شبیه سازی شد. مولفه های مدل شامل تبخیرو تعرق واقعی، بارش، رواناب، نفوذ عمقی و تغییرات ذخیره در طول دوره رشد می باشند. برای محاسبه تبخیر و تعرق واقعی ابتدا تبخیر و تعرق پتانسیل با استفاده از معادله پنمن-مانتیث سپس ضرایب گیاهی در مراحل چهارگانه رشد و ضریب تنش آبی (ks)در شرایط دیم محاسبه شدند. با تاثیر این ضرایب در تبخیرو تعرق پتانسیل، تبخیر و تعرق واقعی گیاه عدس بدست آمد. برای محاسبه رواناب از معادله scs، آزمایشات صحرایی نفوذپذیری با استفاده از حلقه های مضاعف در مزرعه تحت مطالعه جهت تعیین گروه هیدرولوژیکی و شماره منحنی cn انجام شد. پس از حصول مدل اثر مقدار و توزیع بارش های روزانه و مجموع بارش های 10 روزه بر منحنی رطوبت خاک حاصل بررسی شد. همچنین رابطه بین عملکرد و مجموع بارش در طول دوره رشد و رابطه بین بارش و درصد زمانیks<1 حاصل از شبیه سازی رطوبت خاک بررسی شد. درصد زمانی ks<1 بیانگر شرایط کشت دیم و تنش آبی در مدل بیلان آب می باشد. در انتها رابطه بین عملکرد و درصد زمانی ks<1 بدست آمد. از مقایسه مجموع بارش های 10 روزه در مقابل کمبود های 10 روزه بارشی مناسب تشخیص داده شد که بتواند تمام یا درصد زیادی از کمبود رطوبت خاک را جبران نماید. ضریب همبستگی937/0 =r2 بین درصد زمانی1>ks حاصل از مدل و مجموع بارش در طول رشد در طول دوره آماری، نشان می دهد که این مدل تا حد زیادی می تواند اثر مقدار و توزیع بارش در کشت دیم و رطوبت خاک را توجیه نماید. همچنین رابطه معکوس بین عملکرد و تنش آبی با ضریب تبیین بالا (74/0 =r2)، این واقعیت که با افزایش تنش آبی عملکرد محصول کاهش می یابد را بخوبی تایید کرد، همچنین نشان داد که مدل حاضر تا حد نسبتا زیادی می تواند به پیش بینی عملکرد دیم بپردازد.