نقد وبررسی منابع تاریخ نگاری فتوح اسلامی ایران در سه قرن اول هجری

چکیده : وظیفه کلی این رساله نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح اسلامی ایران در سه سده نخست قمری است. در این بررسی به مطالعه مبانی، زمینه های شکل گیری فتوح نگاری اسلامی و انواع آن پرداخته شده است. به دلیل ماهیت این تحقیق، منابع تحقیق، کتابخانه ای است. شیوه به کاررفته درآن، جستجو، مطالعه و تحلیل داده ها است. شیوه بیان مطالب نیزمبتنی برتوصیف وتحلیل تاریخی است. در این رساله پس از تعریف برخی از مفردات تحقیق و مطالعه مبانی فتوح نگاری اسلامی ایران، به موضوعات اساسی ذیل پرداخته شده است: فتوح نگاری های فقهی- حدیثی که به دلیل نقش انگیزه های دینی و سیاسی در پیدایش آنها اطلاعاتی در زمینه فتوح وماهیت آن، اراضی فتح شده و مسائل مربوط به رفتار و وظایف دولت اسلامی در سرزمین های فتح شده ارائه می دهند. فتوح نگاری های سیره شناختی که عناصر وقایع نگاشتی، قصصی واسطوره ای و نیز عنصر دراز نویسی که از نیمه سده دوم آغاز شد، دراین آثاربه خوبی مشهود است همچنانکه تمایلات و تعصبات قومی، محلی، مذهبی وسیاسی در این نوشته ها محسوس است. و فتوح نگاری های محلی - جغرافیایی که از نیمه سده دوم آغاز و تا اوایل سده چهارم ادامه یافت. نقش پر رنگ قاضیان و کاتبان درتدوین این آثار به خوبی دیده می شود. این نقش، تأثیر انگیزههای سیاسی وفقهی را نیز درخلق این گونه آثار نشان می دهد. تقریباً همه این آثار به حوزه عراق و ایران تعلق دارند و عموما در عراق تدوین شده اند. نتیجه طبیعی این رویداد ، سنگینی کفه روایات شرق اسلامی (عراق، ایران واندکی سوریه) در قیاس با روایات غرب اسلامی است. روش تدوین منابع فقهی- حدیثی عموما روائی واسنادی است. درمنابع سیره شناختی وعمومی، روش ابن اسحاق، سیف بن عمر، ابوحذیفه وخلیفه ، روائی واسنادی است اما دینوری، روش ترکیب وگزینش رابرگزیده است. درمیان منابع بع محلی- جغرافیایی به جز کتاب البلدان یعقوبی که حاوی برخی از اطلاعات تاریخی فتوح وپراکندگی جغرافیایی فاتحان است دیگر منابع فتوح، حتی بلاذری درالبلدان، روش روائی رادنبال کرده اند. این تحقیق در صدد دستیابی به شرایط و زمینه هایی است که موجب شده است تاریخ نگاری فتوح در حوزه شرقی خلافت اسلامی که به نظر می رسد، مهم ترین حوادث فتوح درآنجا روی داده است، نیرومند تر و روشن تر جلوه نماید. آن چه معلوم است این که، قاضیان، کاتبان، اخباریان، فقها، محدثان و ادیبان به ترتیب بیشترین نقش را در تولید این آثار ایفا کرده اند. کلید واژه ها: نقد منابع، تاریخ نگاری، ایران، منابع مکتوب، منابع شفاهی، فتوح نگاری های سه قرن اول.