بررسی توصیفی ساختواژه گویش بیرجندی

تنها زبان ایرانی که روزگاری دراز است در ایران زمین رواج دارد? زبان فارسی است که از دوره های باستان و میانه آن آثاری گرانبها بازمانده است. این زبان دارای گویش هایی است که با رواج زبان فارسی معیار از میان رفته اند و یا تنها آثاری از آنها باقی مانده است. یکی از این گویش ها? گویش بیرجندی است که از گویشهای استان خراسان جنوبی می باشد. با دقت در گفتار گویشوران بیرجندی? می توان به این مساله پی برد که ساختواژه این گویش قابل بررسی است و می توان آن را در قالب ساختواژه تصریفی و اشتقاقی توصیف نمود. هدف از پژوهش حاضر این است که ساختواژه تصریفی و اشتقاقی این گویش را بررسی کند و تعدادی از واژگان قدیمی گویش بیرجندی را با فارسی میانه مقایسه نماید. به منظور بررسی این موارد? تعداد 20 گویشور مسن ( 10 زن و 10 مرد) در گروه های سنی 110-50 سال انتخاب گردیدند و گفتار آنها ضبط و واجنویسی گردید. پس از واجنویسی گفتار گویشوران? ساختواژه تصریفی و اشتقاقی در عناصر زبانی اسم? فعل? صفت? ضمیر? قید و حرف و همچنین مقوله های ساختواژی-نحوی و فرایند های واژه سازی مربوط مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان می دهد که در بحث تصریف? در ضمایر گویش بیرجندی مواردی شبیه به فارسی میانه یافت می شود و در بحث اشتقاق این گویش دارای تنوع پیشوندی و پسوندی است و فرایند ساختواژی ترکیب نیز در این گویش متنوع تر از فارسی معیار است و انواعی از واژه های مرکب را می توان یافت که نمونه آنها در فارسی امروز وجود ندارد. دستگاه فعل گویش? از جهت بعضی مفاهیم ساختواژی-نحوی? مانند زمان، متفاوت از فارسی معیار می باشد و شباهت به فارسی میانه دارد. انواع زمان های افعال نیز متنوع تر از فارسی معیار می باشد، به ویژه در مورد نظام آینده تنوع بیشتر از فارسی معیار است. واژگان قدیمی جمع آوری شده نیز حاکی از آن است که این واژه ها آثاری از فارسی میانه هستند و هنوز در گویش بیرجندی کاربرد دارند.