بررسی کیفیت صمغ کتیرای زرد با توجه به شرایط رویشگاه در منطقه شرق و شمال شرق استان اصفهان

کشور ایران خاستگاه اصلی و یکی از مراکز مهم تنوع گونه های گون در دنیای قدیم است. صمغ کتیرای زرد از مهم ترین صمغ های گیاهی است که از ساقه گون زرد astragalus verus olivier))گرفته می شود. کتیرا دارای مصارف متعدد تغذیه ای، آرایشی، بهداشتی، پزشکی و صنعتی است و ارزش اقتصادی زیادی نیز دارد. ایران مهم ترین تولید کننده صمغ کتیرا در منطقه بین اقیانوس آرام تا قاره آسیا است و حدود 70 درصد کتیرای جهان را تامین می کند . استان اصفهان از مراکز مهم تولید کتیرا به شمار می رود بطوریکه 31/4 درصداز سطح آن را رویشگاههای گون تشکیل می دهدکه سهم گون زرد حدود 74 درصد است. در این بررسی صمغ کتیرا در پنج رویشگاه عمده (سه و کله رود برخوار و میمه، ورکمر و طار نطنز و ورپا نایین ) در مناطق شمال شرق و شرق استان اصفهان استحصال و مهم ترین ترکیبات کربوهیدرات ها، اسیدهای آمینه، ویسکوزیته و عناصر معدنی آنها تعیین و مقایسه شد. به این منظور برای تعیین عناصر معدنی از دستگاه فلیم فتومتریک و جذب اتمی، برای تعیین قندها از دستگاه hplc و برای اسیدهای آمینه از دستگاه آمینو اسید آنالیزور استفاده شد. نتایج نشان داد که در بین عناصر، کلسیم بیشترین و فسفر کمترین مقدار (به ترتیب 91 % در برابر002/0 % ) را در صمغ کتیرا دارا هستند. در مجموع 9 نوع اسید آمینه (در سه بخش محلول، نامحلو ل و مجموع محلول و نامحلول) شناسایی و اندازه گیری شد که در بین آنها اسید آمینه هیدروکسی پرولین با 152/9 نانو مول بر گرم بیشترین و متیونین با 1/22 نانو مول بر گرم کمترین مقدار را شامل شد. نتایج بررسی نشان داد که قند ساکارز (13/ 54 درصد ) بیشترین مقدار قند موجود در صمغ کتیرا را دارا است. به منظور بررسی ارتباط شاخص های کیفی کتیرا با برخی از عوامل اکولوژیک، مهم ترین ویژگی های اکولوژیک، مکان های مورد مطالعه در سه بخش اقلیم (12 عامل)، خاک (21) و فیزیو گرافی (10 عامل) تعیین شد. به منظور بررسی تشابه موجود بین مکان های مورد مطالعه و طبقه بندی آنها آمار کمی 43 ویژگی محیطی منتخب و25 شاخص کیفی کتیرا بر اساس شاخص اقلیدوسی نسبی، به روش واریانس حداقل، طبقه بندی خوشه ای گردید. با توجه به تجزیه خوشه ای عوامل محیطی، در سطح تشابه 75 درصد، دو رویشگاه عمده مشخص شد. رویشگاه اول (i) شامل مکان های مطالعاتی شماره 1و3 و رویشگاه دوم (ii) شامل مکان های شماره 2، 4 و 5 بود. از مجموع 43 عامل محیطی، دوازده عامل در سطح اعتماد 95% (متوسط دمای سالیانه، متوسط حداکثر دمای سالیانه، متوسط حداقل دمای سالیانه، متوسط دمای ماهیانه تیر و خرداد، تبخیر سالیانه، تبخیر و تعرق سالیانه، متوسط روزهای یخبندان سالیانه، طول دوره خشکی، ضریب رطوبتی آمبرژه، فسفر قابل جذب و ارتفاع از سطح دریا) معنی دار شدند. که ده عامل مربوط به اقلیم، یک عامل مربوط به خاک (فسفر قابل جذب) و یک عامل هم (ارتفاع از سطح دریا) مربوط به فیزیوگرافی است. همچنین نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای شاخص های کیفی کتیرا نشان داد که حد تشابه در سطح تشابه 75 درصد مکان های مرتعی پنج گانه را به دو رویشگاه متمایز تفکیک می کند. رویشگاه اول (i) شامل مکان های مطالعاتی شماره 1، 2و 3 و رویشگاه دوم (ii) شامل مکان های شماره 4 و 5 بود. با توجه به نتایج تنها سه عامل در سطح اعتماد 95% (بخش نامحلول پرولین، بخش محلول سرین و ویسکوزیته) معنی دارشدند. جهت بررسی خصوصیات رویشگاهی و تعیین ارتباط بین شاخص های کیفی کتیرای زرد با شرایط اکولوژیک منطقه، آمار 25 شاخص کیفی کتیرا در ارتباط با 37 عامل محیطی منتخب با استفاده از تجزیه و تحلیل چند متغیره dca( تجزیه و تحلیل تطابقی نااریب) و روش مستقیم خطی آنالیز تجزیه های افزونگی (rda) رج بندی و مورد پردازش قرار گرفت. با توجه به تاثیر عناصر معدنی برتفکیک رویشگاهها، مکانهای شماره 2 و4 در یک گروه جای گرفتند . صمغ این دو رویشگاه سدیم و پتاسیم بالاتری نسبت به مکان های دیگر دارند؛ بنابر این از نظر مواد بهداشتی کاربرد بیشتری دارند . با توجه به تاثیر قندها و ویسکوزیته برتفکیک رویشگاهها، مکانهای شماره 1، 2 و3 در یک گروه و مکان های شماره 4 و 5 در گروه دیگر جای گرفتند.