سوء استفاده از حق ولایت بر محجور در فقه امامیه و حقوق ایران

حق ولایت ، یکی از حقوقی است که به جهت امتیاز و موقعیتی که برای ولی ، بوجود می آورد همانند حقوق دیگری که در اجتماع مطرح می شود ، امکان سوء استفاده را نیز به همراه دارد . به این معنی که ولی از حق ولایت خود ، به ضرر مولی علیه بهره ببرد . مولی علیه می تواند صغیر یا سفیه و یا مجنون باشد این سه گروه به دلیل نقص در قوای دماغی ، محجور بوده از تصرف درامور خود به جهت حمایت از حقوقشان ، ممنوع می باشند. شرع و قانون به ولی آنها ، این حقوق را داده است . که در امور آنها تصرف نماید ولی موظف است حق ولایت را در چارچوب مصلحت مولّی علیه اعمال نماید و از سوء استفاده از ان پرهیز نماید . در فقه امامیه ، قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» از چنان گستره ای برخوردار است که نظریه منع سوء استفاده از حق را نیز شامل می شود و فقها در موارد مختلف به استناد این قاعده از سوء استفاده از حق ، جلوگیری کرده اند به عنوان مثال ، حق ولی در ازدواج صغیر ، حق اذن در ازدواج باکره ، حق ولی در اداره اموال مولی علیه از جمله حقوقی هستند که مورد سوء استفاده قرار می گیرند اصل 40 قانون اساسی و برخی مواد قانون مدنی بر منع سوء استفاده از حق دخالت دارند . در فقه و حقوق راهکارهایی جهت کنترل اعمال حق ولایت پیش بینی شده است که به شرح ذیل می باشد: 1ـ مسئولیت مدنی : اگر ولی ، در موردی که به مصلحت مولی علیه نبوده ، با سوء استفاده از حق خود ، به مولی علیه زیان برساند ، با استناد به قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» باید آن را جبران کند . 2ـ بطلان اعمال حقوقی انجام شده با سوء استفاده از حق ، به این معنی که مولی علیه می تواند ابطال آن اعمال را از مراجع ذی صلاح درخواست نماید . 3ـ محدودیت صلاحیت اعمال حق ؛ به عنوان مثال اگر پدری به رغم مصلحت دختر ، با ازدواج او با پسری که کفو او است بدون دلیل موجه مخالفت کند ، قاضی می تواند به جای او این کار را انجام دهد و ولایت پدر در این مورد ساقط است . 4ـ مسئولیت کیفری ؛ اگر ولی از حق ولایت خود سوء استفاده کند و باعث آزار و اذیت مولی علیه گردد ، مستوجب تعزیر است به استناد قاعده «کل من خالف الشرع فعلیه حد او تعزیر» .