بررسی دسترسی واژگانی به کلمات مشتق در واژگان ذهنی زبان فارسی

یکی از مباحث اصلی مطرح در چگونگی فرایند پردازش زبان، مبحث دسترسی واژگانی و چگونگی بازشناسی واژه ها در واژگان ذهنی است. در این میان نقش ساختار ساختواژی واژه ها در هر زبان، حوزه ای چالش برانگیز است که موجب شکل گیری مدل های دسترسی واژگانی متفاوتی شده است. پژوهش حاضر با تکیه بر چارچوب مدل های دوگانه به بررسی چگونگی دسترسی به واژه های مشتق زبان فارسی و تأثیر عوامل بسامد و شفافیت معنایی میان پایه و وند بر این فرایند پرداخته است. در این پژوهش با استفاده از نرم افزار dmdx، چهار آزمون آما-ده سازی نهفته و چهار آزمون تصمیم گیری واژگانی طراحی و بر روی 180 نفر از گویشوران تحصیل کرده فارسی زبان اجرا شده است. نتایج نشان داد که دسترسی به واژه های مشتق پسوندی و پیشوندی زبان فارسی اساساً مبتنی بر واژه است هر چند که واژه های مشتق کم-بسامد می توانند از طریق تکواژ ریشه خود در دسترس قرار گیرند و میان دسترسی واژگانی به واژه های مشتق پیشوندی و پسوندی تفاوت معناداری وجود ندارد. علاوه بر این نتایج نشان داد که تفاوتی میان شیوه دسترسی به واژه های مشتق پسوندی شفاف و غیر شفاف وجود ندارد. پژوهش حاضر با استناد به نتایج به دست آمده برای بازشناسی واژه های مشتق در ذهن گویشوران زبان فارسی مدلی ارائه نموده است که به نظر می رسد می تواند در حوزه های مختلف نظری، آموزشی، بالینی و رایانه ای زبان فارسی کاربرد داشته باشد.