سنجش از راه دور از منظر حقوق بین الملل

فناوری فضایی که زمانی فقط در افسانه های علمی مطرح بود، اکنون به بخشی عادی و جدایی ناپذیر زندگی روزانه بشر تبدیل شده است. ارتباطات از راه دور، ناوبری، سیستم مکان یابی جهانی، پخش تصاویر تلویزیونی، ارتباطات دریایی و سنجش از دور از این قبیل هستند. در میان این فناوری ها، سنجش از دور از جایگاه برجسته ای برخوردار است. امروزه، بسیاری از کشورها از داده های جمع آوری شده توسط فناوری سنجش از دور استفاده می کند فرآیندی که مطابق با آن ماهواره های سنجش از دوری که در مدار زمین می گردند، قادرند تا در هر نقطه از سطح زمین، تصویر برداری کنند. سنجش از دور را می توان به معنای مشاهداتی توصیف نمود که بدون تماس فیزیکی با هدف تحت مراقبت و از مکانی که متعلق به فضای ماورای جو است صورت می گیرد. همچنین، سنجش از دور به عنوان مشاهده، پردازش، افزایش ارزش و انتشار داده ها نیز قابل توصیف است. شاید در ابتدا مطالعه زمین از طریق پرتاب ماهواره ها در مدار حول زمین عجیب به نظر می آمد، اما امروزه کارایی این ابزار غیر قابل انکار است. این نوشتار تلاش دارد تا از یک سو با رویکردی بیرونی و کل نگر، با بررسی زمینه های کلی ناظر بر حقوق بین الملل و فناوری و تدقیق در تعامل و تقابل این دو با یکدیگر، حقوق بین الملل فضایی را به عنوان یکی از نتایج مطلوب تعامل فناوری و حقوق بین الملل و به طور مشخص سنجش از دور را، به عنوان نمونه بارز فناوری های نوین، مورد مداقه قرار دهد و از سوی دیگر، با رویکرد درونی، جنبه های مختلف سنجش از دور ماهواره ای را با توجه به معاهدات فضایی موجود، حقوق بین المللی عرفی، قطعنامه های سازمان ملل متحد به ویژه قطعنامه 41/65 با عنوان «اصول مربوط به سنجش از دور زمین از فضا» مصوب 1986، رویه سازمان های بین المللی مربوطه، همکاری های متقابل دولت ها و قوانین و سیاستگذاری های داخلی آنان، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. از آنجا که اصول و قواعد حاکم بر سنجش از دور، صف بندی دو دسته از کشورها یعنی کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته را نشان می دهد، بررسی این اصول و قواعد تنها با توجه به چالش حقوقی موجود میان این دو دسته از کشورها امکان پذیر است. همچنین سنجش از دور، به مرور زمان وارد حوزه های مختلف حقوق بین الملل از جمله حقوق بین الملل بشر، حقوق بین الملل محیط زیست، حل و فصل اختلافات بین المللی و ... شده است به طوری که می تواند ابزاری مؤثر در راستی آزمایی تعهدات بین المللی، به عنوان دلیل نزد محاکم بین المللی و به طور کلی در خدمت اعتلای حقوق بین الملل باشد. این نوشتار، به تحلیل چگونگی ورود تحولات و دستاوردهای جدید صنعت سنجش از دور، در حوزه های مختلف حقوق بین الملل عمومی، می پردازد.