تصحیح آثار گلستانواره علی اکبر فراهانی

در ادبیات فارسی تقلید از بزرگان و پیشاهنگان شعر و نثر از دیرباز مرسوم بوده است. گلستان سعدی نیز از جمله آثاری است که مقلّدان زیادی به تقلید از آن، آثاری را خلق کرد ه اند، از جمله روندگان این طریق، علی اکبر فراهانی(1269ـ1329هـ.ق) است، سه نسخه خطی به جامانده از وی به نام های خارستان، بهارستان و جان جهان به تقلید از گلستان است. علی اکبر فراهانی نخست نسخه خارستان را به رشته تحریر درآورده است و پس از مدتی با اصلاحاتی، آن را با نام «بهارستان» نوشته است و سرانجام پس از اصلاحات نهایی، اثر را با نام «جان جهان» کتابت کرده است. این سه نسخه تقریباً شبیه به هم و یکسان هستند و به جز در مواردی که نویسنده مواردی را اصلاح، حذف یا اضافه کرده است. موضوع و محتوای هر سه اثر به تقلید از گلستان، حکایات، پندها، حکمت ها و نکته های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و...، آمیخته با نظم متناسب با همان موضوع، است. هر سه نسخه «چون فصول جهان بر چهار آمد» مشتمل بر چهار باب است. در باب اول، حکایتها و مطالب مفصل تر و در باب چهارم مطالب بسیار مختصر و کوتاه و نکته مانند است. نویسنده در تمام ابواب، چه در محتوا و چه در لفظ، کاملاً مقلّد و پیرو سعدی در گلستان است. در بسیاری از موارد، مضمون و محتوای گلستان، در همان قالب ولفظ، با اندکی تفاوت بیان شده است. تنها تفاوت سبک فراهانی با سعدی در استفاده مستقیم وی از آیات واحادیث و اشعار عربی درمتن است که اشعار عربی گاهی موارد نسبتاً ضعیف و سست است. در این رساله ابتدا با توجه به منابع و مآخذ محدود و اندکی که در مورد زندگانی مولف موجود بوده است، شرح مختصری از احوال و زندگی و آثار وی بیان شده است. در ادامه ویژگی های سبکی و ادبی و دستوری متن استخراج گردید و برای بیان نحوه نظیره گویی مولف و میزان موفقیّت وی که در بسیاری از موارد، این ویژگی ها در مضمون و لفظ است، بانمونه های آن در اشعار و آثار دیگر شاعران و نویسندگان مقایسه گردید. پس از بررسی ویژگیهای سبکی و رسم الخطی آثار نویسنده، متن مصحّح همراه با ذکر نسخه بدلهای آن به صورت پاورقی ارائه گردید. در فصل تعلیقات بعضی نکات دستوری و ادبی را که به نظر نیاز به توضیح داشت، شرح گردیده است و در پایان فهرستی از آیات واحادیث و اشعار عربی تنظیم و به رساله افزوده گردید.