اثر تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد دانه و خصوصیات کیفی خلّر (lathyrus sativus l)

تعیین اثر تراکم و تاریخ کاشت های مختلف بر صفات رویشی، عملکرد و اجزای عملکرد و همچنین خصوصیات کیفی گیاه پروتئینی خلّر که بومی خراسان جنوبی است در بررسی امکان جایگزینی منابع پروتئینی وارداتی با منابع پروتئینی داخلی می تواند کمک کند. برای این منظور آزمایشی در سال زراعی 87- 86 به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند اجرا شد. تیمار های مورد آزمایش تاریخ کاشت در سه سطح 15 اسفند، 1 فروردین و 15 فروردین و تیمار های تراکم شامل چهار سطح 30، 40، 50 و 60 بوته در متر مربع بودند. در این آزمایش پس از برداشت محصول صفات کیفی مانند درصد پروتئین ، درصد چربی ، درصد خاکستر ، میزان انرژی و میزان تانن دانه مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمایش بر شاخص های رشد و خصوصیات رویشی خلّر نشان داد که با تاخیر در کاشت به طور معنی داری از شاخص سطح برگ، قطر ساقه ی اصلی، تعداد شاخه در بوته، وزن خشک برگ در متر مربع، وزن خشک ساقه در متر مربع، وزن خشک غلاف و وزن خشک کل در متر مربع کاسته می شود. با افزایش تراکم کاشت شاخص سطح برگ نیز افزایش پیدا کرد. تراکم 50 بوته در متر مربع به طور معنی داری از وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، وزن خشک غلاف و وزن خشک کل در متر مربع بیشتری نسبت به سایر تراکم های کاشت برخوردار بود. در این بررسی تاریخ و تراکم کاشت تاثیری بر ارتفاع پائین ترین غلاف از سطح زمین نداشتند و تراکم کاشت نیز بر قطر ساقه، تعداد شاخه در بوته و ارتفاع بوته تاثیر معنی داری نداشت. نتایج آزمایش بر عملکرد و اجزای عملکرد نشان داد که با تاخیر در کاشت تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک کاهش یافت. با افزایش تراکم تا 50 بوته در متر مربع روندی افزایشی برای این صفات مشاهده گردید، اما افزایش بیشتر تراکم کاهش این صفات را در پی داشت، به طوری که بیشترین عملکرد دانه (2/524 تن در هکتار) در تاریخ کاشت 15 اسفند همچنین بیشترین عملکرد دانه (2/539 تن در هکتار) در تراکم 50 بوته در متر مربع مشاهده شد. در این بررسی اثر متقابل تراکم و تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد معنی دار نشد. لازم به ذکر است که تاریخ و تراکم های مختلف کاشت تاثیری بر تعداد دانه در هر غلاف، وزن صد دانه، و شاخص برداشت نداشتند. تراکم و تاریخ کاشت اثر معنی داری بر درصد پروتئین دانه داشت به طوری که تاخیر در کاشت و افزایش تراکم بوته موجب کاهش پروتئین در ماده خشک دانه شد. تاخیر در کاشت به طور معنی داری سبب افزایش درصد خاکستر دانه شد به طوری که بیشترین درصد خاکستر در تاریخ کاشت آخر (15 فروردین) مشاهده شد و کمترین درصد خاکستر به تاریخ کاشت اول (15 اسفند) تعلق گرفت. با تاخیر در کاشت درصد تانن به طور معنی داری کاهش پیدا کرد. بیشترین درصد تانن در تاریخ کاشت اول (15 اسفند) مشاهده شد و کمترین درصد تانن نیز مربوط به تاریخ کاشت آخر (15 فروردین) است. تراکم و تاریخ کاشت بر میزان انرژی دانه خلّر نیز اثر معنی داری داشت به گونه ای که با تاخیر در کاشت از میزان انرژی دانه کاسته شد. همچنین افزایش تراکم بوته با کاهش میزان انرژی دانه همراه بود. میزان انرژی دانه با درصد پروتئین دانه همبستگی مثبت نشان داد. با استناد به عملکرد و اجزای عملکرد و همچنین خصوصیات کیفی که مهمترین آن درصد پروتئین دانه است، کاشت زودتر خلّر در ابتدای فصل منوط به مناسب بودن شرایط آب و هوایی سبب افزایش تولید خلّر در منطقه بیرجند می شود و در مقابل با تاخیر در کاشت عملکرد و اجزای عملکرد و درصد پروتئین آن کاهش پیدا می کنند. همچنین بر اساس عملکردهای بدست آمده و با توجه به کویری بودن و تشعشع بالای منطقه برای رسیدن به سطح برگ مناسب و جلوگیری از تبخیر رطوبت خاک، تراکم 50 بوته در متر مربع بهترین تراکم برای کاشت خلّر در منطقه می باشد و تعداد بوته بیشتر یا کمتر از این حد مطلوب سبب بهره وری نامناسب از شرایط و نهاده ها در راستای تولید بهینه خواهد شد.