بازتاب دین و فرهنگ مزدایی در شاهنامه (بررسی تطبیقی باورها، آیین ها و اندرزهای شاهنامه با اوستا، متون پهلوی و پازند)

این پایان نامه دارای سه بخش کلی، شامل باورها، آیین ها و اندرزها می باشد و در آن تلاش شده میان تعداد معینی از باورها، آیین و اندرزهای متون مزدایی و شاهنامه فردوسی مقایسه ا ی تطبیقی انجام گیرد. بخش باورها شامل چهار فصل در موضوعات خداشناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و فرجام شناسی است. در فصل خداشناسی از خداوند، دوبن گرایی، نگرشی بر دین بهی و ادیان دیگر سخن گفته شده است. در قسمت خداوند از ذات خداوند، رابطه ی مردم با او و رابطه ی او با آفرینش، در دوبن گرایی از رابطه ی دو بن خیر و شر و در قسمت نگرشی بر دین بهی و ادیان دیگر از ادیان موجود در شاهنامه و نظر متون مزدایی در مورد آن ها سخن گفته شده است. در فصل هستی شناسی، مباحث آفرینش، جبر و اختیار، اشه و دروغ، ایزدان و امشاسپندان، اهریمن و دیوان مورد بررسی قرار گرفته اند. در قسمت آفرینش، بحث از هدف آفرینش، قدمت یا حدوث آن و ماده ی تشکیل دهنده آن شده است. در قسمت جبر و اختیار از جبر و اختیار آدمی صحبت شده است. در قسمت اشه و دروغ از راستی و دروغ، در قسمت ایزدان و امشاسپندان از ایزدان و امشاسپندان مزدایی که در شاهنامه نام برده شده اند، در قسمت اهریمن از وصف اهریمن، رابطه ی او با آفرینش و رابطه ی او با خداوند، در قسمت دیوان، وصف دیوان، رابطه ی دیوان با آفرینش خداوند و راه مبارزه با دیوان مورد بررسی قرار گرفته است. فصل انسان شناسی، دارای بخش های آدمی، فلسفه ی پیدایش طبقات اجتماعی، جایگاه پادشاهی و فرّه است. قسمت آدمی شامل مرتبه ی آدمی در بین آفریدگان، اجزای تن مادی و مینوی آدمی، جاودانگی و سرنوشت پس از مرگ اوست. در قسمت فلسفه ی پیدایش طبقات اجتماعی، فلسفه ی ایجاد طبقات اجتماعی و تمایزبین آن ها آمده است. در قسمت جایگاه پادشاهی، رابطه ی شاه با دیگران، موروثی بودن پادشاهی، لزوم فرمانبرداری از شاه و صفات خویشکاری پادشاه بحث شده است. در قسمت فرّه، چیستی فرّه، انواع فرّه، خویشکاری فره، فرّهمندان، موهبی یا اکتسابی بودن فرّه، دهنده ی فرّه، نوسانات فرّه و گریختن آن بحث می شود. فصل فرجام شناسی، مرگ، حساب روان آدمی، بهشت و دوزخ را در بر می گیرد. در بخش مرگ نگاه شاهنامه و متون مزدایی به مرگ و جایگاه آن در نظام آفرینش و در قسمت حساب روان آدمی، از حساب رسی آن جهانی بحث به میان آمده است. در قسمت بهشت و دوزخ دیدگاه شاهنامه و متون مزدایی به بهشت و دوزخ و ویژگی های آن ها بررسی شده است. فصل آیین ها، شامل آیین های مربوط به آب، آتش، آداب روبرو شدن با بزرگان، جادو، پیمان، شیوه های پرسش و نیایش، سوگواری، ور، خاکسپاری و خویدوده است. در این فصل، نحوه بر خورد با آب و آتش، روش روبرو شدن با پادشاهان و دیگر بزرگان، جادوگر بودن انیرانیان و بدی جادو در نزد ایرانیان، اهمیت پیمان، بدی پیمان شکنی و عواقب آن، شیوه های گوناگون پرستش و نیایش خداوند، بدی گریه بر مرده در متون مزدایی و انجام شدن این کار در شاهنامه، بررسی ور به عنوان آیینی دینی در متون مزدایی و شاهنامه، انواع تدفین در شاهنامه و نبود این روش ها در متون مزدایی و رسم ازدواج با محارم در شاهنامه و متون مزدایی بحث شده است. فصل اندرزها، شامل اندرزهایی درباره ی آز و خرسندی، دادگری، دانش، نام، ناپایداری گیتی، راستی، رنج و شادی، تنبلی و زهد است. مفاهیم موجود در شاهنامه را در قیاس با متون مزدایی، می توان به چهار دسته تقسیم کرد: 1- مفاهیمی که گاهی به شدت تحت تأثیر متون مزدایی قرار می گیرند. این مفاهیم شامل "امشاسپندان، فرّه، فلسفه ی پیدایش طبقات اجتماعی، پادشاهی، دیوان، آداب روبه رو شدن با بزرگان، جادو، ور و خویدوده" می شود. 2- مفاهیمی که از راه تواتر، با متون مزدایی شباهت دارند: "بهشت و اندرزهای بررسی شده" در این دسته می گنجند. 3- مفاهیمی که شباهت ها و تفاوت هایی با متون مزدایی دارند و شامل "دوبن گرایی، جبر و اختیار، نگرش به دین بهی و ادیان دیگر، آدمی، آتش، پیمان، شیوه های پرستش و نیایش و تدفین" می شوند. 4- مفاهیم متعارض با متون مزدایی که شامل "خداوند، آفرینش، اهریمن، مرگ، حساب روان آدمی، دوزخ، آب و سوگواری" می شود. این مفاهیم که عمدتاً شامل اصول دین است، "توحید، نبوت و معاد" را دربر می گیرد، بیش ترین تفاوت را با متون مزدایی دارد. در نتیجه، شاهنامه، هم بیان گر باورهای مزدایی و هم باورهای اسلامی است و ازاین رو نمی توان به آن، به عنوان سندی بی طرف، در بیان باورها، آیین ها و اندرزهای متون و دین مزدایی نگاه کرد.