اثر محلول پاشی روی و پتاسیم بر رشد و عملکرد گلرنگ (carthamus tinctorius l.) تحت تنش خشکی در شرایط کشت گلدانی

چکیده: به منظور بررسی اثر تنش خشکی و محلول پاشی روی و پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ، آزمایشی گلدانی در سال 1387 به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. عامل های آزمایشی شامل تنش خشکی در چهار سطح (s1: بدون تنش، s2: تنش در مرحله رویشی، s3: تنش در مرحله گلدهی و گرده افشانی و s4: تنش در مرحله پرشدن دانه) و محلول پاشی در چهار سطح (f1: بدون محلول پاشی، f2: محلول پاشی آب مقطر، f3: محلول پاشی سولفات روی و f4: محلول پاشی سولفات پتاسیم) اعمال شد. در این آزمایش عملکرد و اجزای عملکرد در بوته، همچنین وزن خشک ریشه چه و قابلیت جوانه زنی بذور حاصل اندازه گیری شدند. صفات میزان پرولین، قندهای محلول کل و کلروفیل برگ نیز در سه مرحله (رشد رویشی، گلدهی و گرده افشانی و پرشدن دانه) مورد ارزیابی قرار گرفتند. اندازه گیری ها در مرحله رویشی نشان داد که کلروفیل a، پرولین و قندهای محلول در تیمار تنش رویشی با محلول پاشی روی و پتاسیم افزایش یافتند. در این مرحله از رشد، به طور کلی محلول پاشی روی و پتاسیم، قندهای محلول کل و میزان کلروفیل a و a+b را افزایش داد؛ در حالی که پرولین تنها تحت تاثیر محلول پاشی پتاسیم نسبت به بقیه تیمارها افزایش معنی دار نشان داد. نتایج نمونه گیری در مرحله گلدهی و گرده افشانی، حاکی از این بود که محلول پاشی روی و پتاسیم، کلروفیل a و a+b را در تیمارهای تنش مرحله رویشی و زایشی و پرولین و قندهای محلول کل را تنها در تیمار تنش زایشی افزایش دادند. در کل، میزان کلروفیل a و a+b تحت تاثیر تنش زایشی کاهش یافتند. محلول پاشی روی و پتاسیم نیز به طور کلی سبب افزایش پرولین، کلروفیل a و a+b شدند. از طرفی با نمونه گیری در مرحله پرشدن دانه، مشخص شد که محلول پاشی روی و پتاسیم، قندهای محلول کل برگ را در تنش مرحله رشدی پرشدن دانه افزایش دادند. کلروفیل a+b نیز در این نمونه گیری با تنش پرشدن دانه، افزایش یافت. همچنین کلروفیل a و b، با محلول پاشی روی و پتاسیم، و کلروفیل a+b و قندهای محلول کل تنها با محلول پاشی روی نسبت به تیمار بدون محلول پاشی، افزایش یافتند. اما در مجموع می توان گفت در هر سه مرحله، تنش خشکی باعث افزایش 02/32 تا 94/53 درصد در میزان پرولین و 73/13 تا 02/42 درصد در قندهای محلول کل شد. همچنین میزان کلروفیل a را افزایش داد. برهمکنش سطوح مختلف تنش و محلول پاشی بر صفات تعداد دانه در طبق، وزن طبق، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و عملکرد روغن معنی دار بود. محلول پاشی روی در تیمار بدون تنش، تعداد دانه در طبق را به طور معنی داری نسبت به تیمار بدون محلول پاشی افزایش داد. در تیمار تنش در مرحله پرشدن دانه، وزن طبق به وسیله محلول پاشی روی، 78/18 درصد در مقایسه با بدون محلول پاشی افزایش یافت. وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد روغن و شاخص برداشت در تیمار تنش در مرحله گلدهی و گرده افشانی، تحت تاثیر محلول پاشی قرار نگرفتند؛ اما در سایر سطوح تنش، با محلول پاشی روی و پتاسیم نسبت به شرایط بدون محلول پاشی، به طور معنی داری بیشتر شدند. عملکرد بیولوژیک نیز تنها در تیمار محلول پاشی روی و در تنش مرحله پرشدن دانه، افزایش معنی دار (26/14 درصد) داشت. در کل، تنش خشکی در هر مرحله از رشد، سبب کاهش معنی دار تعداد دانه در طبق، وزن طبق، عملکرد دانه، شاخص برداشت و عملکرد روغن نسبت به شرایط بدون تنش شد. عملکرد بیولوژیک در اثر تنش در مرحله رشد رویشی و گلدهی و گرده افشانی، و وزن هزار دانه در نتیجه تنش در مرحله گلدهی و گرده افشانی و پرشدن دانه کاهش نشان دادند. محلول پاشی روی و پتاسیم نیز در مجموع، باعث افزایش وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و عملکرد روغن شدند. در حالی که تعداد دانه در طبق و وزن طبق تنها با محلول پاشی روی نسبت به سایر سطوح محلول پاشی افزایش نشان دادند. در کل، تنش خشکی در مرحله گلدهی و گرده افشانی کمترین درصد و سرعت جوانه زنی، وزن ریشه چه، ساقه چه، لپه و گیاهچه را سبب شد. از طرفی محلول پاشی روی و پتاسیم همه این صفات را در مقایسه با تیمار بدون محلول پاشی بهبود بخشید. بنابراین، می توان گفت که محلول پاشی عناصر روی و پتاسیم می تواند اثرهای مضر و منفی تنش خشکی را در مراحل رویشی و پرشدن دانه، تا حدودی جبران کند.