تأثیر پدیده انسو بر تبخیر و تعرق محصولات گندم، سیب زمینی، جو و ذرت در چند نمونه اقلیم گرم کشور

دما، بارش، تبخیر و تبخیر و تعرق، از اجزای اصلی چرخه هیدرولوژیکی به شمار رفته که مستقیماً از تغییرات صورت گرفته در سطح زمین و تغییرات اقلیمی تأثیر می پذیرند. محاسبه نیاز آبی گیاهان از طریق اندازه گیری تبخیر و تعرق صورت می گیرد. از جمله علل تغییرپذیری سال به سال اقلیم در نقاط مختلف جهان، پدیده های جوی- اقیانوسی مانند انسو (النینو- نوسان جنوبی) می باشد. پرکاربردترین شاخص جهت تعیین شدت و ضعف پدیده انسو، شاخص نوسان جنوبی است. در این تحقیق، مقادیر تبخیر و تعرق مرجع از آمار و اطلاعات هواشناسی 13 ایستگاه سینوپتیک کشور واقع در اقلیم های گرم در دوره مشترک آماری 50 ساله (2006-1957) محاسبه شد. سپس تبخیر و تعرق محصولات گندم، سیب زمینی، برنج و ذرت در طول دوره رشد این محصولات در مناطق تحت کشت با استفاده از مقادیر تبخیر و تعرق مرجع و ضریب گیاهی مورد نظر بدست آمد. در تحقیق حاضر ارتباط بین پدیده انسو و تغییرات تبخیر و تعرق گیاهان مهم در اقلیم های گرم کشور (گندم، سیب زمینی، برنج وذرت) و همچنین تبخیر و تعرق گیاه مرجع با استفاده از رابطه همبستگی بین شاخص نوسان جنوبی و پارامتر تبخیر و تعرق، در این مناطق بررسی و میانگین تبخیر و تعرق گیاهان در فازهای مختلف این پدیده (النینو، لانینا و فاز نرمال یا خنثی) با استفاده از آزمون من- ویتنی با یکدیگر مقایسه شد. همچنین به بررسی وجود روند (در دوره 50 ساله) با استفاده از دو آزمون ناپارامتری من- کندال و تخمین گر سن در داده های تبخیر و تعرق گیاه مرجع پرداخته شد و میانگین آن در دو دوره 50 ساله (2006-1957) و 16 ساله (2006-1991) با استفاده از آزمون من- ویتنی با یکدیگر مقایسه گردید. نتایج نشان داد که ضرایب همبستگی معنی دار مشاهده شده (r) بین شاخص نوسان جنوبی و پارامتر تبخیر و تعرق (مرجع و گیاهی) بطور متوسط در مقیاس ماهیانه و فصلی در ایستگاه های مورد مطالعه 0/33± بود (در مقیاس ماهیانه در 88 درصد موارد ضرایب مثبت و در مقیاس فصلی در تمام موارد ضرایب مثبت بود). متوسط تأخیر زمانی بین وقوع پدیده انسو و تغییرات تبخیر و تعرق (مرجع و گیاهی) در مقیاس فصلی 0/92 فصل و در مقیاس ماهیانه 5 ماه بود. متوسط تغییرات تبخیر و تعرق (مرجع و گیاهی) در فازهای مختلف پدیده انسو نسبت به هم، در اقلیم های مرطوب 8 درصد و در اقلیم های خشک 11 درصد بود. بالاترین و پایین ترین درصد تغییرات تبخیر و تعرق (مرجع و گیاهی) بترتیب مربوط به ایستگاه شیراز (15 درصد) و ایستگاه بابلسر (6 درصد) بود. این نتایج نشان دهنده تأثیرپذیری بیشتر مناطق خشک نسبت به مناطق مرطوب از پدیده انسو می باشد. در مقیاس ماهیانه، در 88 درصد موارد و در مقیاس فصلی در تمام موارد در تمام ایستگاه های معنی دار، بطور متوسط 39 درصد سال های النینو با 25 درصد پایین تبخیر و تعرق مرجع و 37 درصد سال های لانینا با 25 درصد بالای تبخیر و تعرق مرجع هم خوانی داشت. نتایج همچنین نشان داد که میانگین شیب روند تغییرات تبخیر و تعرق مرجع در طی دوره 50 ساله در 70 درصد موارد کاهشی (2/83- میلیمتر در سال) بود.