بررسی شیوه ی تاریخ نگاری اعتماد السلطنه با تأکید بر آثار وی

اعتماد السلطنه یکی از مورخان پر کار عصر ناصری است که تالیفات متعددی از خود بر جای گذاشته است. خاستگاه خانوادگی اعتماد السلطنه و تحصیلات او در غرب که منجر به موقعیت فرهنگی وی در دربار ناصرالدین شاه شد. باعث شد که به عنوان مورخی برجسته در کنار مسئولیت های سیاسی متعدد، مطرح گردد. در این پژوهش ابتدا خاستگاه خانوادگی و حیات علمی و سیاسی او مورد بررسی قرار گرفته، و سپس به تالیفات و ترجمه های متعدد وی پرداخته شده تا بر اساس آنها بینش و روش وی در تاریخ نگاری مورد نظر قرار گیرد. آثار اعتماد السلطنه در واقع تلفیقی از ترجمه و تالیف است و می توان گفت وی تاریخ نگاری را با ترجمه آغاز کرده است. تحصیل در غرب و تسلط بر زبان فرانسه باعث شده که کارش را با مترجمی مخصوص ناصرالدین شاه آغاز کند و در سایه این ارتباط به وزارت انطباعات عصر ناصری برسد. وی با کمک دانشمندانی که در آن وزارتخانه گرد او آمده بودند به تالیفات متعددی در زمینه های تاریخ و جغرافیا دست زد. آگاهی او از شیوه های تاریخ نگاری اروپایی که بر اساس تحلیل و تبیین حوادث بود باعث شد که اعتماد السلطنه تاریخ نگاری خود را جهت داده و تا حدودی این شیوه را در تالیفاتش به کار برد. گر چه او بر این باور بود که تاریخ نگاری سنتی ایران انباشته از عجایب و خرافات است و خود را ابداع کننده روش تاریخ نگاری نوین می دانست اما رشد یافتن او در دربار ناصری و سمت های او در عصر قاجار به ویژه نزدیکی وی با شاه تا حدود زیادی ویژگی های تاریخ نگاری درباری را در آثارش متبلور ساخته است. اعتماد السلطنه به سبب داشتن سمت های درباری به ویژه مقام مترجمی دربار و همراهی با ناصرالدین شاه در سفر و حضر همچنان ویژگی های تاریخ نگاری سنتی ایرانی را در تالیفات خویش حفظ کرده اما تسلط داشتن بر زبان خارجی و ترجمه کردن کتابهای متعدد و آشنایی با شیوه های تاریخ نگاری اروپایی موجب شده است که تا حدودی رگه های از این شیوه در تالیفاتش مشهود باشد و بتوان او را به عنوان یکی از پیشگامان تاریخ نگاری نوین بشمار آورد.