بررسی برجسته سازی در مناجات های خواجه عبدالله انصاری

بررسی زبانشناختی ادبیات، از دیر باز موردتوجه زبانشناسان و ادیبان بوده و مطالعات مختلفی به منظور بررسی ویژگی های متنی آثار ادبی نیز صورت گرفته است؛ ولی با توجه به پژوهش¬های انجام گرفته، کمبود در این گونه بررسی ها و مطالعات هنوز به قوّت خود باقی است و از طرف دیگر، وجود متون ارزشمند ادب فارسی، زمینه¬ی کافی برای انجام چنین پژوهش-هایی را در اختیار پژوهشگران قرار می¬دهد. تحقیق حاضر، گامی است در راه شناخت هر چه بیشتر مناجات¬های خواجه عبدالله انصاری که نمونه¬ای بی¬نظیر و برجسته از ادب فارسی است. هدف این تحقیق، بررسی و تحلیل موارد برجسته¬سازی در مناجات¬هاست. بدین منظور از الگوی پیشنهادی لیچ و فب استفاده شده است؛ لیچ در الگوی ساختگرای خود، به دو ابزار ایجاد برجسته¬سازی تحت عناوین هنجارگریزی و توازن اشاره می¬کند. در هنجارگریزی، نقض زبان هنجار در هشت نوع هنجارگریزی واژگانی، نحوی، واجی، نوشتاری، معنایی، گویشی، سبکی و تاریخی صورت می¬گیرد. از طرف دیگر در توازن،که نقطه¬¬ی مقابل هنجارگریزی است، از ساخت¬هایی استفاده می¬شود که باعث ایجاد قاعده¬ای مازاد در متن می¬شود و به آهنگین و موزون بودن متن کمک می¬کند. فب، توازن را در دو گونه¬ی کلی توازن ساختاری و معنایی قابل بررسی می-داند. در این تحقیق، بعد از گزینش داده¬هایی از مناجات¬های خواجه عبدالله انصاری، به تصحیح محمد سرور مولایی، دو گونه برجسته سازی مورد بررسی قرار می¬گیرد. بررسی¬های انجام گرفته نشان می¬دهد که متن مناجات¬نامه، به عنوان یکی از متون شاهکار ادب فارسی، شامل موارد برجسته¬سازی متعددی است؛ از میان موارد هنجارگریزی، وجود هنجارگریزی معنایی، نحوی و واژگانی بیش از سایر موارد است؛ علاوه بر این وجود توازن در سه سطح واجی، واژگانی و نحوی، نقش بسیار مهمّی در تمایز این اثر از دیگر آثار ادبی دارد. از نکات قابل توجه در مناجات¬ها، استفاده از تقابل و همنشینی¬های واژگانیِ غیرقابل پیش¬بینی است؛ ولی با وجود این همنشینی¬های غیر منتظره، تمامی مناجات¬ها بخوبی قابل تفسیر هستند. قانون توازن نیز به خوبی در مورد مناجات¬ها قابل اعمال است. فصل اوّل این تحقیق،کلیات پژوهش را شامل می¬شود، فصل دوّم به بررسی پیشینه¬ی مطالعاتی و بررسی¬های انجام گرفته در زمینه¬ی بررسی متون ادبی از دیدگاه زبانشناختی می پردازد. فصل سوم، بیان مبانی نظری و چارچوب اصلی این پژوهش را در بر می¬گیرد. در فصل چهارم به بررسی و تحلیل داده¬ها پرداخته می¬شود و در فصل پایانی نیز نتایج به دست آمده از این بررسی¬ها عنوان می¬شود.