تعامل علمای دینی ایران و عتبات عالیات در نهضت مشروطیت (1323-1327ه.ق/1905-1909م)

اندیشه مشروطه خواهی در یک روند تدریجی و تکاملی از غرب گرفته شد و با هماهنگی هایی که با بعضی باورهای فرهنگی ایرانی- اسلامی یافت در میان رهبران بسیج گر جنش مشروطه ، یعنی علما پذیرفته شد. در رویارویی اولیه با پدیده مشروطه خواهی ، اگرچه موضع برخی از روحانیت نسبت به این پدیده چندان آشکار نبود اما با شفاف تر شدن اهداف جنبش و نظام مشروطه، اختلاف نظر و شکافی در میان آنان به وجود آمد که به تدریج عمیق تر شد، تا جایی که برخی به مخالفت ، و گروهی به موافقت با آن پرداختند. عمده دلایل این اختلافات به مبانی فکری و نظری آنان در ارتباط با مشروطه برمی گشت که بر این اساس ، عده ای روند سنتی و رایج را بر گفتمان جدید ترجیح دادند و عده ای دیگر در رویارویی با این گفتمان ، آن را به مصلحت روز دیده و به حمایت آن پرداختند. در دوره مورد مطالعه ، علمای بزرگ و صاحب نفوذ شیعه با ملیت ایرانی ، در دو منطقه جغرافیایی ایران و عراق زندگی می کردند که در جنبش مشروطیت ، این دو دسته از علما ، ارتباط و تعامل تنگاتنگ و موثری با یکدیگر داشتند که در این پایان نامه به تبیین و توضیح این تعاملات پرداخته می شود . در رویارویی با پدیده مشروطه ، علما سه نوع تعامل با یکدیگر داشتند :1- تعامل علمای موافق مشروطه با یکدیگردر مواردی مانند مهاجرت کبری، استحکام مجلس و ...2- تعامل علمای مخالف مشروطه با یکدیگر در مواردی مانند شبهه در مساله حریت ، تحصن در حرم عبدالعظیم و...3- تعامل علمای موافق و مخالف مشروطه با یکدیگر در مواردی مانند مساله نظارت علما بر قانون اساسی و غیره . نمود این تعاملها را ( در ایران و عتبات عالیات ) علاوه بر مواضع مذکور ، در فتاوا و احکام شرعی آنها می توان یافت .