بازتاب گناه نخستین در آثار منثور عرفانی

گناه نخستین در آثار منثور عرفانی بازتاب و انعکاس وسیع و گسترده ای داشته است. داستان آدم(ع) و چگونگی هبوط او از بهشت در آثار و سخنان نخستین بزرگان تصوّف، کمابیش در چارچوب اخبار و روایات مذهبی است. در این آثار، آدم به عنوان ابوالبشر و اولین انسان معرفی می گردد، بدون آن که صورتی از تأویل واژه ها و یا رویدادها در میان باشد. ولی به تدریج از قرن چهارم هجری، وقایع مربوط به حضرت آدم(ع) به زبان رمز و تأویل بیان می گردد. گناه در نظر عارفان از یک سو راز خلقت است و اهمّیّت آن به حدی است که صفات خدا با وجود آن جلوه می کند و از سوی دیگر، آنان گناه را ضرورت زندگی می دانند. آنان معتقدند که خداوند انسان را گناه کار آفریده و گناه کار بودن جزئی از وجود آدمی است و اصولاً ارتکاب گناه نخستین توسط آدم به اراده و تقدیر خداوند بوده است؛ بنابراین نگاه صوفیه به گناه، بیشتر جنبه ی آیینی دارد ونهی ازمیوه ی ممنوعه، نهی تنزیهی است . از دیدگاه آنان، گناه نخستین با توجه به آیه ی «و لقد عهدنا اِلی آدمَ مِنْ قبلُ فَنَسیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزماً» (طه/115) از روی نسیان و بدون قصد و نیّت انجام پذیرفته است. اسطوره ی آفرینش به گونه های مختلف در آثار مورد اشاره جلوه کرده است. جنبه ی پررنگ آن را می توان در غلبه ی خواب بر آدم و به وجود آمدن حوّا از استخوان پهلوی آدم دید. صوفیّه در آثار منثور خود به نقش آدم، حوّا، ابلیس، میوه ی ممنوعه و طاووس و مار در انجام گناه نخستین اشاره کرده اند. برخی ازآنان چون هجویری و ابوالقاسم قشیری نقش حوّا را در ترغیب و اغوای آدم به گناه، بسیار پررنگ نشان داده و اصلاً تمام بلاها را به زن نسبت داده اند. از نظر مشایخ صوفیّه به طور کلّی امکان ارتکاب گناه توسُط آدم نتایجی را در بر دارد که عبارتند از: 1. دوری از عجب و خودپرستی 2. توبه و بازگشت به سوی حق 3. امکان برخورداری از لطف حق 4. دلسوزی نسبت به گناه کاران و تسامح نسبت به آن ها 5. امکان ارتکاب به عنوان عاملی برای رسیدن به کمال برتر.