اندازه گیری آلودگی و مدل سازی کیفیت آب رودخانه های شاپور، دالکی وحله

رودخانه های شاپور و دالکی به ترتیب از ارتفاعات جنوبی دشت برم و جنوب غربی دشت شوراب سرچشمه می گیرند و سپس در 10 کیلومتری شمال غرب برازجان به همدیگر متصل شده و رودخانه حله را تشکیل می دهند، این رودخانه نیز پس از امتداد در جهت شرق به غرب و سپس به سمت جنوب، نهایتا به خلیج فارس می ریزد. از آب این رودخانه ها جهت کشاورزی در روستاهای مجاور، تامین منابع آب شرب و تامین آب برخی از صنایع استفاده می شود. احداث سد مخزنی رئیس علی دلواری، سدهای انحرافی قربان آباد، گیخ، چروم، شبانکاره و سرقنات بر روی این رودخانه ها به منظور تأمین انرژی برقابی، تأمین آب جهت مصارف شرب، کشاورزی و ... بر اهمیت این رودخانه ها می افزاید. در پژوهش حاضر، ابتدا برای شناسایی منابع آلاینده و کیفیت آب رودخانه ها، پایش پایه با انتخاب 11، 10 و 4 ایستگاه نمونه برداری به ترتیب در رودخانه های شاپور، دالکی و حله انجام پذیرفت. سپس نمونه برداری از پارامترهای کیفی (9 پارامتر nsf، فلزات سنگین، سموم و رسوب) و کمی (دبی، سرعت و پروفیل عرضی) در ایستگاهها و در چهار فصل از زمستان 1386 تا بهار 1387 انجام گرفت. برای بدست آوردن برآورد عددی از وضعیت آلودگی رودخانه ها از شاخص کیفی متداول به نام wqi استفاده شد. نتایج wqi نشان می دهد که در قسمت های ابتدایی رودخانه های شاپور (تا ایستگاه بوشیگان) و دالکی (تا روستای موسقان)، کیفیت آب رودخانه ها در حد مطلوبی می باشد اما در طول مسیر به دلیل عبور از گنبدهای نمکی، ورود شاخه های شور شکستیان، جره و فراشبند و تخلیه زهکش های متعدد موجود در منطقه، کیفیت آب رودخانه ها به مرور کاسته شده است. با استفاده از نتایج نمونه برداری، نتایج wqi و مقایسه آنها با استاندارد های کیفیت آب، هر یک از رودخانه ها به بازه های معینی تقسیم شدند و کاربری هر بازه تعیین گردید، بدین ترتیب کاربری شرب از چشمه ساسان تا بوشیگان در شاپور و از سرخون تا روستای موسقان در دالکی، کاربری آبزی پروری از چشمه ساسان تا تنگ چوگان در شاپور و ایستگاه سرخون در دالکی برای پرورش ماهیان سردآبی و برای ماهیان گرم آبی مانعی ندارد، کاربری تفرج از چشمه ساسان تا سد چروم در شاپور و از سرخون تا سرقنات در دالکی و کاربری صنعت از چشمه ساسان تا بوشیگان در شاپور و از سرخون تا گیخ در دالکی معین شد. براساس این پژوهش، در رودخانه دالکی بیشترین آلودگی مربوط به شوری، کالیفرم مدفوعی و tss می باشد که اصلی ترین منابع آلاینده آنها آلاینده های طبیعی، پساب کشاورزی و شاخه فرعی دادین است، در رودخانه شاپور بیشترین آلودگی مربوط به شوری، tss و کالیفرم مدفوعی می باشد که اصلی ترین منابع آلاینده آنها آلاینده های طبیعی، پساب کشاورزی و شاخه های فرعی دریس و چیتی بوده و در رودخانه حله نیز بیشترین آلودگی مربوط به شوری، tss و کالیفرم مدفوعی می باشد که اصلی ترین منابع آلاینده آنها پساب کشاورزی، فاضلاب روستایی و آلاینده های طبیعی می باشند. در ادامه برای آگاهی از روند تغییر ات و برآورد تاثیر هر کدام از منابع آلاینده در رودخانه های شاپور، دالکی و حله، از مدل کامپیوتری qual2kw استفاده شد. پس از واسنجی (کالیبراسیون) و اعتبار سنجی مدل مذکور، مدل برای شرایط چهار فصل نمونه برداری به اجرا در آمد. با استفاده از نتایج بدست آمده از مدل می توان گفت مدل qual2kw مدل سازی کیفی آب رودخانه ها را به خوبی انجام داده است و می توان از قابلیت کالیبراسیون خودکار مدل توسط الگوریتم ژنتیک، برای بدست آوردن بهترین ضرایب محاسباتی در روش محاسبه شاخص کیفیت آب استفاده نمود. با استفاده از نتایج بدست آمده در مراحل پیشین، برنامه پایش اثر و سازگاری برای رودخانه ها تنظیم گردید.