تحلیل انتقادی نمایشنامه اسلامی در ادبیات معاصر عربی

هنر و ادبیات اسلامی بیانگر نگرش اسلام به هستی و انسان است.این ادبیات سعی دارد مضمون و محتوایی برخاسته از جهان بینی اسلامی را که نگرشی شامل و همه جانبه به انسان و امور جهان دارد،در یک شکل هنری ارائه نماید.پیشگامان و نظریه پردازان ادبیات اسلامی مانند سید قطب،محمد قطب ،عمادالدین خلیل،نجیب الکیلانی و ... این مسأله را در آثار خود مطرح ساخته و توجه به آن را نیازی ضروری دانسته اند. پیشگامان نمایشنامه نویسی اسلامی معاصر همچون علی احمد باکثیر، عمادالدین خلیل،مصطفی محمود و احمد رائف نیز با الهام از نظریه ادب اسلامی و مورد توجه قرار دادن مفاهیم ،ارزش ها و اندیشه های اسلامی و احیای تاریخ اسلام به منظور بازخوانی مجدد میراث دینی به خلق آثار ابداعی در این زمینه اقدام کرده اند.در تحقیق حاضر با تبیین آراء نظریه پردازان ادب اسلامی در رابطه با شکل و مضمون نمایشنامه اسلامی ،بررسی آراء مخالفان آن ها و نیز بیان تفاوت های میان نمایشنامه های اسلامی و نمایشنامه های تعدادی از مکاتب ادبی غرب مشخص شد که تفاوت اساسی این نمایشنامه ها با نمایشنامه های دیگر مکاتب در مضمون و اندیشه آن ها است.از آن جا که چگونگی ارائه مفاهیم برخاسته از جهان بینی توحیدی، در نمایشنامه های ایدئولوژیک اسلامی امری حائز اهمیت است ،لذا جهت دست یابی به این مسأله ،عناصر هنری تشکیل دهنده ساختار نمایشی همچون طرح،گفت و گو،شخصیت پردازی ،صحنه پردازی و انعکاس درونمایه از طریق عناصر یاد شده ،در تعدادی از نمایشنامه های اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.بنا بر بررسی های به عمل آمده ؛نمایشنامه های اسلامی،نمایشنامه هایی اندیشه محور به شمار می روند و مضامین برخی از نمایشنامه ها شبیه به هم و یا تکراری است. در این نمایشنامه ها علاوه بر حوادث اجتماعی- سیاسی معاصر ،حوادث تاریخی نیزبه منظور بیان غیرصریح مسائل روز جامعه و احیای دوره های درخشان تاریخ اسلام به کار گرفته شده است.در برخی از نمایشنامه های اسلامی ،توصیف ونقل حوادث توسط شخصیت ها بر عمل نمایشی غلبه یافته و تا حدودی سبب شباهت نمایشنامه به داستان گشته است .در میان قهرمانان نمایشنامه های اسلامی هم شخصیت های منفی و هم شخصیت های مثبت یافت می شود .شخصیت های زن نیز در این نمایشنامه ها-صرف نظر از نمایشنامه های عمادالدین خلیل – حضوری فعال دارند.گفت وگوی اشخاص در نمایشنامه های اسلامی غالبا به زبان فصیح بیان شده است.