مطالعه لیمنولوژیکی و ساختار جمعیتی بی مهرگان بزرگ کفزی رودخانه ماربوره (منطقه دورود) به عنوان شاخص زیست بوم شناسی و آلودگی آب

این بررسی به مدت یک سال از فروردین ماه 1387 لغایت اسفند ماه 1387 در رودخانه ماربوره، استان لرستان (منطقه شهرستان دورود) به انجام رسید. در مسافت حدود 30 کیلومتر، 8 ایستگاه مطالعاتی تعیین و به صورت ماهانه از بی مهرگان بزرگ کفزی و نیز آب رودخانه به منظور تعیین برخی پارامتر های فیزیکی و شیمیایی شامل دمای آب، اکسیژن محلول، سختی کل، دبی، ph، bod5، tds، tss، هدایت الکتریکی(ec)، po4، nh4، no2 و no3 نمونه برداری به عمل آمد. نمونه برداری از کفزیان توسط دستگاه سوربر و با سه تکرار از هر ایستگاه انجام شد. داده های بی مهرگان بزرگ کفزی به صورت شاخص های ساختار جمعیتی ماکروبنتوز شامل غنای کل، غنای ept ، ept/chir، شاخص تنوع شانن( h´)، شاخص زیستی در حد خانواده هیلسنهوف(hfbi)، گروه های تغذیه ای و ارزش زیست شناختی(z) خلاصه گردید. بر اساس نتایج شاخص هیلسنهوف، درجه آلودگی آلی در ایستگاه های مطالعاتی در سه طبقه کیفی خوب، مناسب و نسبتاً ضعیف قرار گرفت. تأثیرات بیان شده ناشی از آلودگی، بر کلیه شاخص ها در فصول گرم سال بیشتر بود. نتایج حاصل از گروه های تغذیه ای نشان داد که بی مهرگان بزرگ کفزی پنج گروه تغذیه ای gatherer/collector، filter/collector، scraper، shredders و predators را تشکیل می دهند. گروه های تغذیه ای gc و fc نسبت به سایر گروه ها در تمامی ایستگاه های مطالعاتی از بیشترین فراوانی نسبی برخوردار بودند. حداکثر مقدار شاخص تنوع شانن در ایستگاه 7، برابر 2/18 و حداقل آن در ایستگاه 8، برابر1/11 بود. حداکثر غنای کل در ایستگاه 1، برابر 27 و حداقل آن در ایستگاه 8، برابر 7 بود. حداکثر مقدار غنای ept در ایستگاه 1، برابر 9 و حداقل آن در ایستگاه 8، برابر 2 بود. حداکثر مقدار ept/chir در ایستگاه 7، برابر 13 و حداقل آن در ایستگاه 8، برابر 3/0 بود. به طور میانگین در مدت بررسی، درجه حرارت آب بین 3/4 و 26 درجه سانتیگراد، اکسیژن محلول بین8/3 و 10/5 میلی گرم در لیتر، ph بین7.68 و 8/13، دبی بین 1/58 و 4/43 مترمکعب در ثانیه، bod5 بین 93/1 و 87/3 میلی گرم در لیتر، سختی بین 25/163 و 25/207 میلی گرم در لیتر، هدایت الکتریکی بین 332/75 و 520/16 میکروموس بر سانتی متر، tds بین 83/163 و 33/273میلی گرم در لیتر، tss بین 17/5 و 101 میلی گرم در لیتر، فسفات بین 0/02 و 0/0465میلی گرم در لیتر، آمونیوم بین 0/313 و 0/660 میلی گرم در لیتر، نیتریت بین 0/0025 و 0/0065 میلی گرم در لیتر و نیترات بین 8855/0 و 3195/1 میلی گرم در لیتر بود. پردازش داده های مربوط به ماکروبنتوزهای شاخص در ایستگاه های مطالعاتی با توجه به سیستم ساپروبی و ارزش زیست شناختی نشان داد که متوسط توان تولید در این منطقه 376/9 کیلوگرم در هکتار در سال است. در اردیبهشت ماه با میزان تولید کل 487/1 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین توان تولید و در مهر ماه با تولید کل 239/7کیلوگرم در هکتار دارای کمترین توان تولید است. از نظر مجموع فراوانی ماکروبنتوزها، از بیشتر به کمتر شامل فصل بهار، زمستان، پاییز و تابستان می باشد. از نظر ارزش زیست شناختی، تابستان دارای بیشترین ارزش زیست شناختی در تمامی ایستگاه های مطالعاتی نسبت به فصول دیگر بود. در ماه شهریور و مهر با کاهش بیش از حد دبی آب و اثرات آلوده کننده های متمرکز و غیر متمرکز در ایستگاه های 2 و 8، توان تولید به دلیل ارزش زیست شناختی بیش از 2/5 مورد ارزیابی قرار نگرفت.