مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ در محیط بر روی عملکرد و پایداری عملکرد ژنوتیپ های امیدبخش جو در اقلیم سرد ایران

برای معرفی ژنوتیپ های اصلاحی جدید، نیاز به انجام آزمایشات ناحیه ای عملکرد در چند منطقه و چند سال است. برای رسیدن به این هدف، آزمایشات ناحیه ای عملکرد همه ساله در سراسر دنیا برای محصولات زراعی عمده انجام می گیرند تا بتوان ژنوتیپ های برتر مناطق مورد نظر را شناسایی نمود. در اکثر این آزمایشات اثر متقابل ژنوتیپ و محیط مشاهده شده و نیاز است که از ماهیت آن درک مناسبی حاصل شود. برای درک ماهیت اثر متقابل ژنوتیپ و محیط روش های گوناگونی وجود دارد که در مجموع در سه رهیافت کلی قرار می گیرند. رهیافت اول شامل روش های تک متغیره پارامتری و رهیافت دوم شامل روش های تک متغیره ناپارامتری می باشند. در حالیکه روش های تک متغیره اعم از پارامتری و ناپارامتری تلاش دارند تا اثر متقابل ژنوتیپ و محیط را در یک یا دو آماره توصیف نمایند، هدف رهیافت سوم (روش های چند متغیره) شناسایی جنبه چندبعدی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط بوده و سعی دارد تا از این بعد اطلاعات بیشتری را بدست آورد. کشت گیاه جو بصورت مدرن و به عنوان یک محصول مهم در سراسر دنیا و بویژه در خاور میانه و ایران انجام می شود. جو یک از چهار غله مهم کشور و یکی از محصولاتی است که نقش اساسی را در اقتصاد ایران می تواند داشته باشد. این گیاه دارای مصارف انسانی، دامی و حتی درمانی می باشد. در این تحقیق پایداری ژنوتیپ های مختلف جو با استفاده از روش های گوناگون تجزیه پایداری بررسی گردید. 20 ژنوتیپ امیدبخش در آزمایشات ناحیه ای عملکرد در 8 منطقه و به مدت 2 سال زراعی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. در ایستگاه منطقه تبریز و اردبیل آزمایشات به مدت 1 سال زراعی انجام شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر محیط و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط در تظاهر عملکرد ژنوتیپ ها تاثیر گذار بوده اند. نتایج بیشتر روش های تجزیه پایداری ژنوتیپ شماره 11 را به عنوان ژنوتیپ برتر و پایدار و ژنوتیپ 12 را به عنوان ژنوتیپ ناپایدار شناسایی نمودند. با استفاده از آماره های انحراف از رگرسیون تای و rs کنگ و آماره low فاکس و amge مدل ammi ژنوتیپ 11 رتبه نخست پایداری را دارا شد و با استفاده از روش های پارامتری تک متغیره نیز رتبه دوم تا سوم را دارا شد و ژنوتیپ های 18 و 16 در رتبه دوم و سوم پایداری قرار گرفتند. همچنین با استفاده از روش های چند متغیره ژنوتیپ 17 به مکان اراک و جلگه رخ، ژنوتیپ 3 به مکان کرج و ژنوتیپ 7 به مکان مشهد پایداری خصوصی بالایی نشان دادند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی که برای بررسی ارتباط بین پارامترهای مختلف پایداری بود، مفاهیم پایداری زراعی (دینامیک) و پایداری بیولوژیکی (استاتیک) را در مورد پارامترهای مختلف پایداری مشخص نمود.