فرهنگ تلمیحات ختم الغرایب خاقانی

جستجو در ختم الغرایب (تحفه العراقین) خاقانی و یافتن مایه های تلمیحی اشعار این حله گر سخن، کاری است سترگ که دانش پژوهی پرتلاش و فارغ بال می طلبید. اما عشق و علاقه حقیر به اشعار خاقانی و همچنین شوق تحقیق در ختم الغرایب به بنده جرات بخشید که گستاخ وار در این میدان وارد شده و گویی بزند. به نظر می رسد تلمیح مانند بسیاری از اجزای دیگر شیوه بیان شعر و نثر فارسی نیاز به پژوهش های بنیادی تری برای تعریف مجدد و تعیین حدود آن دارد، بنابراین شواهدی که از این پژوهش به دست می آید ابزار مناسبی برای این نوع پژوهش فراهم می آورد. پس از استخراج تلمیحات در قالب اشارات داستانی، اعلام، اشخاص، اماکن، آیات، احادیث و طبقه بندی آنها بر اساس حروف الفبا به شیوه کار در این پژوهش، پرداخته ایم: 1- اعلام، که حاوی شرح داستانهای مربوطه است.(در قسمت شرح تلمیحات، مطالب دارای شماره است، تا اولا نظم منطقی اجزای داستان حفظ شود و ثانیا اختصار رعایت گردد. 2- عناوینی که در حقیقت اجزای داستانی است. یعنی عناصری که در مراعات النظیر تلمیحی به کار برده شده است، که در این بخش ذیل عنوان، شواهد شعری از کتاب ختم الغرایب ذکر گردیده سپس به مرجع اصلی با ذکر شماره مندرج در شرح مربوطه ارجاع داده شده است. همچنین سعی شده از نقل روایات مفصل تفاسیر و کتب تاریخی خودداری شود و در مجموع از روایات و ماخذی که ضروری می نمود به صورت مختصر به عنوان سند، توضیح یا نقل، و به اسناد دیگر ارجاع داده شود. در این پژوهش علاوه بر ذکر اعلام معروف به ذکر اعلام دیگری که هر چند اشاره به آنها مربوط به داستانی نشود، پرداخته شده است. در پایان می توان اذعان داشت که شیوه بیان خاقانی در تلمیحات و استفاده ابزاری از تلمیح بسیار متنوع و متفاوت بوده و برخی از این تلمیحات به صورت اضافه تلمیحی، برخی تشبیه تلمیحی، و برخی به صورت اشاره سمبولیک و ... به کار رفته است، در این میان تلمیح به اعلام اشخاص سهم بیشتری از تلمیحات را به خود اختصاص داده است. واژگان کلیدی: ختم الغرایب، تلمیحات، خاقانی