تبلور ناسیونالیسم در شعر سیاسی ایران (دوران مشروطه تا کودتای رضاخان)

گسترش فرآیند تقلیدی و وارداتی ناسیونالیسم در ایران که با توجه به شرایط خاص ایران و بستر سیاسی، فکری و اجتماعی اواخر دوره ناصری با تجدد خواهی در هم آمیخته و وجه غالب آن برقراری یک حکومت ملی مستقل و رفع استبداد و کوتاه کردن دست بیگانگان در امور داخلی ایران بود نهضتهای چندی همچون قیام تنباکو و انقلاب مشروطه را به وجود آورد. با همه تحریفات و انحرافات در جریان مشروطه و حاکمیت ملی و تضاد ارزشهای ناسیونالیسم با ارزشهای جامعه ایران که گرایشهای متعددی را در آن موجب شد باز هم جریان ناسیونالیسم از حرکت باز نایستاد و هر چند هر زمانی در چهره ای تازه جلوه گری نمود اما تاثیرات خود را در بخشهای مختلف جامعه بر جای نهاد.همزمان با انقلاب مشروطه، در ادبیات و به ویژه شعر سیاسی نیز که از نظر مفاهیم جدید و انتقادات به اساس حکومت و شخص حاکم با اشعار سیاسی پیش از آن متفاوت بود یکی از مفاهیم جدیدی که همراه با رشد ناسیونالیسم ایرانی به ظهور رسید و محملی برای ابراز علاقه و اندوه درونی شاعر نسبت به ایران شد مفهوم ((وطن)) بود.صرف نظر از اشکال افراطی ناسیونالیسم، در شعر نیز وطن خواهی مثبت و توجه به تاریخ و دستاوردهای ایران باستان با انگیزه شدید احساس عقب ماندگی و سرخوردگی روانی از مشاهده پیشرفتهای غربیان جریان داشت و گویی وطن به معشوق جدید بسیاری شاعران تبدیل شده بود. این انگیزه انان را وا می داشت که از سر اندوه و حسرت از نابسامانی ایران که حاصل فقدان حکومتی مقتدر و مستقل از دخالت بیگانگان بود شکایت سر دهند و برای تهییج ایرانیان تصاویر متعددی از وخامت اوضاع در قالب و به زبانی همه فهم ارائه دهند و حتی همراه با جریان ناسیونالیسم در ایران، گاه به افراط نیز کشیده شده حتی به سمت شوونیزم تمایل یابند. تمامی این حالات را می توان در اشعار وطنی بسیاری از شاعران مشروطه همچون بهار، دهخدا، عارف، فرخی یزدی، سید اشرف، لاهوتی، میرزاده عشقی و ... به وفور یافت.