بررسی اثرات سیاست قیمت گذاری در تولید محصولات کشاورزی ایران (گندم، برنج، سیب زمینی و چغندر قند)

در کشور ما در دو دهه گذشته برای حمایت از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و بخصوص محصولات استراتژیک، سیاستهای مختلفی بکار گرفته شده است. سیاست قیمت گذاری براساس هزینه های واقعی تولید یک واحد بهره برداری متعارف جهت حفظ رابطه مبادله بخش کشاورزی از جمله این سیاستهاست که دولت موظف به آنجام آن بوده است. در این مطالعه با استفاده از آمار سری زمانی 77 -1350 و تخمین توابع عرضه و تقاضای محصولات گندم، برنج، چغندرقند و سیب زمینی ، تاثیر سیاست قیمت گذاری بر تولید این محصولات و همچنین اثرات آن بر رفاه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان و هزینه های دولت مورد ارزیابی قرار گرفته است. براساس نتایج بدست آمده، کشش عرضه محصولات نسبت به قیمت و سطح زیر کشت به ترتیب معادل 17/0 و 85/1 برای گندم ، 057/0 و 064/1 برای برنج، 067/0 و 1/1 برای سیب زمینی و 023/0 و 09/1 برای چغندرقند بوده است. بعبارت دیگر محصولات مورد نظر در مقابل قیمت و سطح زیر کشت، کشش ناپذیر می باشند. همچنین کشش قیمتی تقاضای گندم، برنج، چغندرقند و سیب زمینی به ترتیب معادل با 013/0 - ، 15/0 -، 075/0 - و 082/0 - بوده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که در سال 1377 قیمت تضمینی تعیین شده از طرف دولت با فرض اینکه قیمت تعادلی بازار و سر مزرعه با هم یکسان باشند، برای گندم 26، برنج 4/344 درصد و چغندر قند 34 درصد پایین تر از قیمت تعادلی قرار گرفته است. درخصوص سیب زمینی قیمت موجود نسبت به قیمت تعادلی محاسبه شده 5/12 درصد بالاتر بوده است. همچنین این دخالت سبب گردیده است تا تولیدکنندگان گندم مبلغ 12 10 * 93/1 ریال به عنوان ضرر ناشی از اجرای سیاست به صورت مالیات پنهان پرداختن نمایند و بیشترین منفعت نصیب مصرف کنندگان این محصول که برابر 12 10 * 3/8 ریال گردد. هزینه دولت باید اجرای سیاست مبلغ 12 10 * 8/4 ریال است. در این خصوص کشاورزان شالیکار ضرری معادل 13 10 * 1/1 ریال متحمل و مصرف کنندگان برنج در کشور مبلغ 12 10 * 5/3 ریال دارای منافع می گردند. هزینه دولت برابر 12 10 * 57/3 ریال بوده است. تولیدکنندگان چغندر قند به واسطه این سیاست مبلغ 11 10 * 71/2 ریال ضرر نموده و مبلغ 11 10 * 82/2 ریال منافع نصیب مصرف کنندگان چغندر قند گردیده است. هزینه دولت در قبال این محصول مبلغ 11 10 * 86/2 ریال برآورد گردید.همچنین سیب زمینی کاران کشور درخصوص این سیاست مبلغ 11 10 * 5/3 ریال دارای منافع گشته و ضرری که متوجه مصرف کنندگان سیب زمینی می شود مبلغ 11 10 * 4/3 ریال است. از آنجا که دولت دخالت مستقیمی در تنظیم این بازار ندارد بدین سبب دچار هزینه نمی گردد.در نهایت درخصوص چهار محصول مورد مطالعه مشخص گردید که سیاستهای قیمت گذاری اتخاذ شده تاکنون نتوانسته است رفاه مصرف کنندگان را توام با رفاه تولیدکنندگان افزایش دهد و هرگاه حمایتی از هر گروه تولید کننده یا مصرف کننده انجام شده به نوعی به ضرر دیگری بوده است.