جنبه های مختلف سیاست جنایی ایران در قبال مواد مخدر

امروزه سیاست جنایی در مفهوم موسع آن دیگر صرفا ماهیت کیفری ندارد و از سایر نظامهای حقوقی نیز برای مقابله با پدیده مجرمانه استفاده می کند و علاوه بر واکنش های سرکوبگرانه حقوق کیفری ، از پاسخهای حقوق غیرکیفری و اقدامات خاص پیشگیرانه و حقوق بین الملل نیز استمداد می جوید. لذا از بار حقوق کیفری کاسته شده و و ظیفه سرکوبی و پیشگیری از پدیده مجرمانه بین نظامهای حقوقی دیگر توزیع می شود. از آغاز قانونگذاری درایران تاکنون ، سیاست جنایی کشور ما در قبال مواد مخدر بسیار متحول و متغیر بوده است . قوانین اولیه مواد مخدر از طرفی بسیار ملایم بوده و بیشتر جنبه ارشادی داشته است و از طرف دیگر ، رویکرد اقتصادی به پدیده مواد مخدر باعث شده بود که کشت مواد مخدر در شرایطی مجاز تلقی شده و منبع درآمدی برای دولت باشد. پس از تصویب قانون منع کشت خشخاش و استعمال آن مصوب 1334 ه.ش ، رویکرد مبارزاتی علیه این پدیده بوجود می آید و از سال 1347 ه.ش به بعد از یک سو کشت خشخاش و مصرف تریاک تحت شرایطی مجاز تلقی شده و از سوی دیگر با قاچاق مواد مخدر به شدت مبارزه می شد و این سرکوبگری تا زمان انقلاب همچنان ادامه داشت. پس از انقلاب حقوق کیفری مواد مخدر در زمینه کشت قاچاق (عرضه) مبتنی بر سخت گیری و سرکوبگری و در زمینه استعمال و اعتیاد (تقاضا) مبتنی بر درمان و وبازپروری است . پاسخهای غیرکیفری که حول نظام کیفری از اهمیت بسزایی برخوردارند نیز بر دو دسته اند، کنشی و واکنشی. پاسخهای کنشی جنبه بازدارنده و پیشگیرنده داشته و به مرحله قبل از وقوع جرم مربوط می شوند و پاسخهای واکنشی جنبه سرکوبگرانه داشته و به مرحله پس از وقوع جرم مربوط می شود. حقوق پیشگیری نیز درکنار سایر نظامهای حقوقی عمدتا مرحله قبل از ارتکاب جرم را در بر می گیرد ( پیشگیری غیر کیفری) و برای جلوگیری از تکرار جرم ، پاسخهایی مبتنی بر اصلاح و درمان نیز دارد( پیشگیری کیفری). سیاست جنایی دولتها دارای منابع فراملی نیز می باشند که گاه به لحاظ تعهدآور بودن و الزامی بودن آنها برای دولتها، قوانین داخلی را دستخوش تغییرات و اصلاحاتی می کنند که سیاست جنایی ایران در قبال مواد مخدر نیز از آن مستثنا نیست. در مجموع سیاست جنایی ایران در قبال مواد مخدر به درمان بیش از پیشگیری و به سرکوبگری بیش از درمان ، اهمیت داده است که بر خلاف جهت یک سیاست جنایی مطلوب و مناسب و سنجیده است.