پترولوژی و ژئوشیمی مجموعه های افیولیت جنوب بیرجند

گستره مورد مطالعه با مساحت بیش از 2000 کیلومتر مربع، بخشی از پهنه جوش خورده سیستان واقع در خاور ایران است که به شکل کلی کمانی با تحدب به سمت شمال خاوری، در جنوب بیرجند قرار گرفته است . علی رغم آشفتگی های تکتونیکی شدیدی که مجموعه سنگی منطقه را به صورت یک آمیزه افیولیتی در آورده، کلیه اجزای یک توالی افیولیتی کامل از نوع hot در آن مشهود است . ضخامت این توالی حدود 7 کیلومتر برآورد شده است . این توالی بر روی یک نوار باریک دگرگونه با ضخامت حدود 450 متر، مرکب از شیست سبز و آمفیبولیت ، به عنوان پی دگرگونی قرار گرفته است . اولین واحد واقع بر روی پی دگرگونی، تکتونیت های مرکب از هارزبورژیت و عدسی های دونیتی به همراه دایکهای وبستریتی هستند. اولترامافیک ها و اولیوین گابروهای کومولیتی به عنوان پهنه انتقال، در بین تکتونیت ها و گابروهای لایه ای قرار دارند. بر روی پهنه انتقال گابروهای لایه ای با لایه بندی تکراری، تدریجی و فازی واقع شده اند که توسط گابروهای ایزوتروپ و دایکهای ورقه ای ادامه می یابند. گدازه های بازیک با ساخت غالب بالشی و لوله ای بالاترین عضو آذرین این توالی را می سازند. میان لایه هایی از آهکهای پلاژیک گلوبوترونکانادار در درون بخش گدازه ای مشاهده می گردند. 85 تا 90 درصد پریدوتیت های روی پی را، هارزبورژیت و بقیه را دونیت ، لرزولیت ، ورلیت و وبستریت می سازد. اولیوین ها و پیروکسن های سازنده پریدوتیت ها آثاری از دگرشکلی درجه حرارت بالا را نشان می دهند. آثار دگرشکلی درجه حرارت پایین، حاصل فرآیند جایگیری افیولیت ، به صورت میلونیتی شدن و ایجاد بافت پورفیروکلاستیکی در پریدوتیت های دگرگونی می باشد. اولیوین در دونیت ها و هارزبورژیت ها از نوع فورستریت است . ارتوپیروکسن های این سنگها از نوع انستاتیت و کلینوپیروکسن ها از نوع دیوپسید می باشد. ژئوترمومتری پریدوتیت های دگرگونی، محدوده حرارتی بین 994 تا 1385 درجه سانتیگراد را تعیین نموده است . دمای دریافتی پی دگرگونی از پریدوتیت های داغ، در هنگام فرارانش ، بین 500 تا 750 درجه سانتیگراد بوده که این دما به همراه گرمای حاصل از اصطکاک و برش شرایط مناسبی برای رخداد دگرگونی در حد رخساره آمفیبولیت (بالایی) و حتی ذوب بخشی سنگهای دگرگونی در مرز تماس با پریدوتیت ها را می توانسته فراهم نماید. پهنه انتقال که در بین پریدوتیت های دگرگونی و گابروهای لایه ای قرار گرفته، مرکب از هارزبورژیت ، دونیت و اولیوین گابروهای کومولیتی حاوی عدسی های کرومیت می باشد. فابریک های دگرشکلی حرارت بالا در توالی گابرویی از قاعده به سمت بالا کاهش می یابد و در گابروی ایزوتروپ مشاهده نمی شوند. لایه های آنورتوزیتی در قسمت های فوقانی گابروی لایه ای دیده می شوند. گابروهای ایزوتروپ بر روی گابروهای لایه ای قرار دارند که توسط دایکهای ورقه ای دنبال می شوند. بین مقادیر sio2 و zr، d.i و tio2، na2o و di، sio2 و d. l از گابروهای لایه ای به سمت دایکهای ورقه ای یک رابطه مستقیم با ضریب همبستگی بالا وجود دارد.