امتیازات عصر ناصری انگیزه ها و واکنش ها

نخستین امتیاز، حقوق انحصاری ای هست که بارون ژولیوس دورویتر اعطا گردید. تا کنون تحقیق جامع در باره انگیزه واگذاری این انتیاز که بموجب آن "حقوق حیاتی یک ملت " در اختیار یک نفر بیگانه قرار می گرفت ، نگارش نیافته است . برخی از نویسندگان با اظهار نظر کلی، بسیاری از حقایق تاریخی را نادیده گرفته اند. در فصل سوم سعی شده است انگیزه واگذاری امتیاز رویتر مورد بررسی قرار گرفته و انگیزه مخالف تها با امتیاز شرح داده شده است . در فصل چهارم تکاپوهای روسیه برای دریافت امتیاز راه آهن جلفا - تبریز که به منظور گسترش سلطه اقتصادی و برتری تجاری بر رقیب نیرومند (انگلیس) انجام می گرفت ، مورد بررسی قرار گرفته، اما بدلیل اینکه تنها حکومت درگیر آن بودجه اجمال به آن پرداخته شده است . با فرمان آزادی کشتیرانی در کارون فصل نوینی در تاریخ ایران گشوده شد. از آنجایی که این فرمان برای انگلیسی ها اهمیت فراوانی داشت کوششهای زیادی بعمل آوردند تا شاه را ترغیب به صدور این فرمان نمایند. شاه بعد از دو دهه مقاومت سرانجام تسلیم درخواست دولت انگلیس گردید. در فصل پنجم علاوه بر شرح حوادث ، دلایل تغییر مواضع شاه و واکنش گروههای مختلف ایرانی در برابر صدور فرمان، نتایج آن نیز مورد بررسی قرار گرفته، از نتایج مهم صدور این فرمان دریافت امتیازات مشابه توسط روسها است . در این فصل درباره امتیازاتی که به روسها، به عنوان حق سکوت ، واگذار گردید، هم صحبتی به میان آمده است . مهمترین امتیازی که در دوره ناصرالدین شاه به مرحله اجرا درآمد، امتیاز بانک شاهنشاهی و بانک استقراضی است . روس و انگلیسی توانستند توسط این بانکها امورد مالی کشور را تحت نظارت خود درآورند. در فصل ششم این امتیازات مورد بررسی قرار گرفته است . از آنجایی که واگذاری امتیازات مذکور در ارتباط با اوضاع پولی و امور مالی گشور بوده است ، ابتدا توضیحاتی در این باره داده شده است ، تا انگیزه واگذاری این امتیازات روشن تر گردد. سپس به واکنش گروههای مختلف ایرانی در مقابل واگذاری امتیازات بانکهای شاهنشاهی و استقراض پرداخته شده است . با شروع بکار جهت رقابت شدیدی بین صرافان ایرانی زیانهای فراوانی وارد شد. از این جهت رقابت شدیدی بین صرافان ایرانی و بانکهای خارجی بوجود آمد. در این فصل ضمن توضیحاتی در باره وضع صرفان ایرانی، از رقابتهای آنها با بانکهای خارجی و سرانجام آن، مطالبی بیان شده است . نهضت تنباکو از مهترین وقایع دوره ناصری است . فصل هفتم اختصاص به بررسی این نهضت دارد. هر چند در باره نهضت تنباکو، نویسندگان مطالب زیادی نوشته اند، اما درباره علت گسترش قیام و چگونگی به هم پیوستن گروههای مخالف به یکدیگر و پی آمدهای این نهضت کمتر سخن به میان آمده است . در این فصل این موضوعات بررسی شده است .