نقش زمان و مکان در اجتهاد

می دانیم پدیده های اجتماعی مدام در حال تغییر و تحول هستند. اساسا مجموعه روابطی که انسان را احاطه می کنند ناشی از برخورد وی با دیگر انسانها، اشیا و پدیده های عینی و سازمانها و نهادهای اجتماعی می باشند. می دانیم که همه این پارامترها دائما در حال تغییرند و لذا علائمی که انسان دنبال برقراری رابطه با آنها را می گیرد نیز هر لحظه تغییر می کنند. همین مسئله واکنش های متفاوتی را در آدمی برمی انگیزد. به همین دلیل باید گفت ما چه بخواهیم و چه نخواهیم جنس سوالهای آدمیان و نیازها و انتظارات آنان متناسب با تحولات اجتماعی به صورت مداوم تغییر می کند. این تغییر نیز پاسخهای جدید و نوینی را طلب می کند. سوالی که انسان امروزی پس از تجربه انقلاب صنعتی با پیشرفت و تحول شگرف علوم دارد به هیچ وجه با سوالهایی که در قرون گذشته برای انسانها بوجود می آمده است همخوانی و هماهنگی ندارد، با توجه به این مطلب آیا تعیین تکلیفی که برای آن انسانها شده فی نفسه می تواند عینا برای انسانهای امروزی تجویز می شود؟ یک مثال مساله را روشنتر می سازد و از سال 1700 میلادی تاکنون، یعنی در عرض کمتر از 300 سال، میزان تولید صنعتی جهان 2000 برابر شده است در حالی که جمعیت جهان در این مدت حتی 10 برابر نیز نشده است . این دستاورد عظیم چنان سطحی از زندگی را برای بشر امروز به وجود آورده است که تصور آن برای انسانهای 300 سال پیش - چه رسد به 1000 سال پیش - به هیچ وجه امکان پذیر نبود. به همین نسبت ، این سطح زندگی ایده ها، روشها، سازمانها و سیستمهایی را برای انسانهای امروز مطرح کرده است که برای انسانهای گذشته قابل طرح نبوده است . امروزه دنیا با تغییر مداوم محیط، سلیقه و روش روبروست . بحث بر سر این است که روابط و مناسباتی که بتواند خود را به نوعی با تغییرات وفق دهد شانس بقا دارد و گرنه محکوم به روال و فناست توانایی انطباق مداوم با تغییرات ، مهمترین خصلتی است که امروزه افراد و جوامع مختلف باید از آن برخوردار باشند. شکی نیست که انسان امروز همراه زندگی اش بطور سریع، در حال تغییر و تحول است . وقتی زندگی انسان و خود انسان متحول شد یقینا قوانین و مقررات احکام مربوط به انسان باید تحول یابد.