برآورد تولید رسوب با پارامترهای هیدرومورفوکلیماتیک در حوضه آبخیز قره سو

خاک و آب دو عنصر اصلی و بستر اصلی همه تمدنها در طول تاریخ بوده اند. فرسایش فزاینده قشر سطحی پوسته زمین به عنوان یک خطر و فرایند طبیعی - انسانی باعث از بین رفتن خاک سطحی دامنه ها و رسوب مواد در مخازن سدهای ذخیره ای گردیده و خسارات هنگفتی به اقتصاد کشورها وارد می آورد. بنابراین اندازه گیری نرخ فرسایش و رسوب و مدیریت خاک و آب باید در برنامه های توسعه پایدار و بدون تخریب کشورها جایگاه خاص داشته باشد. چون اکثر حوضه های آبخیز کشور حتی در منطقه شمال فاقد ایستگاه اندازه گیری رسوب و فرسایش و یا آمارهای طولانی و کامل هستند، استقاده و اصلاح روشها و مدارهای مرسوم برآورد رسوب می تواند مشکل کمبود و دسترسی به آمار و داده های رسوب و فرسایش را برطرف سازد. حوضه آبخیز قره سو با مساحتی حدود 163765 هکتار در دامنه شمالی رشته کوههای البرز و بین 540 درجه و 2 دقیقه و 10 ثانیه تا 54 درجه 43 دقیقه و 8 ثانیه طول شرقی و 37 درجه 7 دقیقه تا 37 درجه عرض شمالی قرار گرفته است . از نظر توپوگرافی این حوضه از دو بخش متمایز تشکیل گردیده که قسمت اول یعنی قسمت کوهستانی نقش مولد آب و رسوب را داشته و غالبا پوشیده از جنگل و مرتع است و بخش دوم یعنی قسمت مسطح یا کم شیب حوضه بصورت دیم و آبی زیر کشت است . مساحت مراتع طبیعی و ییلاقی این حوضه حدود 12 تا 15 هزار هکتار است که ظرفیت چرائی آن معادل 44/63 واحد دامی می باشد که در یک فصل چرا یعنی از اوایل خرداد تا اواخر مرداد تعداد 14875 واحد دامی را می تواند تعلیف نماید. بارندگی در این حوضه تا ارتفاع حدود 500 تا 600 متر افزایش یافته به نحوی که در ارتفاع 3220 متر میزان بارندگی کمتر از 271 میلی متر می باشد. حضور و فعالیت انسان و نتایج آن در این حوضه به تمام معنی و در همه جا به خوبی مشهود است . از میان عوامل مختلف توپوگرافی، اقلیمی، زمین شناسی، هیدرولوژی، تعدادی از آنها که براساس مطالعات اولیه و کار دیگران تاثیر بارزی در رسوبدهی داشته اند، به عنوان متغیرهای مستقل انتخاب گردید. این پارامترها عبارتند از مساحت حوضه، درصد شیب وزنی آبراهمه اصلی، قطر حوضه، عامل شکل هورتون، بارندگی متوسط سالانه، دبی متوسط سالانه، دبی حداکثر دو ساله، دبی حداکثر ده ساله، آبدهی ویژه، نسبت انشعاب پذیری، فراوانی آبراهه، شدت بارندگی و سنگ شناسی حوضه به منظور معرض عوامل موثر در رسوبدهی حوضه، از روش آماری همبستگی چند متغیره و نرم افزار رایانه ای spss استفاده گردیده است . به منظور تجزیه و تحلیل آماری داده ها، ضریب رگرسیون برای تمامی متغیرهای بصورت دو به دو محاسبه و سپس ماتریس همبستگی بین پارامترها و رسوب در هر زیر حوضه محاسبه شد. نتایج حاصل از بررسیهای آماری روابط دوگانه رسوبدهی متوسط سالانه و هر یک از متغیرهای مستقل، نشان می دهد که عامل سنگ شناسی حوضه دارای همبستگی بیشتری می باشد. به منظور تبیین مدل برآورد رسوب ، بین رسوبدهی متوسط سالانه و چند متغیر مستقل روابط رگرسیونی برقرار گردید. در این بررسی برای شناسائی مهم ترین عامل موثر در رسوبدهی سالانه از روش محاسبات قدم به قدم (stepwise) و پس رونده (back word) استفاده گردید.